„W Nowicy i sąsiednim Przysłupie ludność zajmowała się wyrobem przedmiotów z drewna, tradycja ta przetrwała do dziś i w niektórych domach można kupić drewniane łyżki” – głosi internetowa reklama.
Sam zakup drewnianej łyżki nie jest czymś niezwykłym, bo kupić ją można przecież na każdym większym kiermaszu, natomiast warto zobaczyć proces jej wyrobu – a co za tym idzie narzędzie, które do niego służyło.
Narzędzie to, zwane z łemkowska „hrabem”, zasadę działania miało analogiczną do kobylicy. Jedyna różnica między nimi tkwi w tym, że w kobylicy przedmiot obrabiany był przytrzymywany za pomocą pedału, natomiast w hrabie za pomocą pnia drzewa. Hrab był umieszczany w pniu drzewa, a praca odbywała się w trudniejszej, mniej komfortowej pozycji - stąd wniosek, że kobylica, na której przy pracy można było usiąść, była narzędziem doskonalszym, mimo że hrab był doskonale dopasowany do pnia przez wprowadzenie weń poziomej deseczki.
Archaiczność narzędzia w którym główną rolę odgrywa zakrzywiona odrośl, czyli „krywula”, nie jest tak archaiczna – składają się na nie również cztery kawałki metalu: ten w krywuli jest najważniejszy bo to trójkątne ostrze noża ma zadanie wycinać rowki w gontach potrzebnych na pokrycie dachu. Trzy pozostałe ostre kawałki metalu wbite w krawędź deski też kłócą się z epoką kultury drewnianej. Skąd taka rozrzutność? (w kobylicy w tym miejscu znajduje się zwykła drewniana deseczka). Zapewne narzędzie to było bardziej uniwersalne niż nam się zdaje i służyło też do obróbki łyżek – produktu regionalnego Nowicy. Ostrza na krawędzi pełniły funkcję unieruchamiającą obrabiany przedmiot aby pod wpływem pracy ośnikiem drewno było prawidłowo zestrugane.
Narzędzie to opisała zasłużona etnograf Maria Brylak w książce „Nad rzeką Ropa. Zarys kultury ludowej powiatu gorlickiego” (il. 71 wg fotografii z 1933 roku). W jej wydanie zaangażowany był zwłaszcza prof. Roman Reinuss, a jego żona Zofia miała w tym swój udział przywożąc z terenu badań ten unikatowy w skali Muzeum przedmiot.
Opracował Piotr Worytkiewicz.
