W 1935 r. na rynku pojawił się jeden z pierwszych na świecie filmów do fotografii barwnej Kodachrome, który w różnych wersjach produkowany był nieprzerwanie aż do początku XXI w. Moment ten można uznać za symboliczny początek rozpowszechniania się fotografii barwnej, dostępnej również dla amatorów.
Niewielu z nas jednak zdaje sobie sprawę z tego, że pierwsze barwne fotografie powstawały już na przełomie XIX i XX w., czyli na kilkadziesiąt lat przed wprowadzeniem na rynek filmu Kodachrome. Za jednego z pionierów na tym polu należy uznać XIX-wiecznego fotografa francuskiego Louis’a Ducos’a du Hauron, wynalazcę autochromu, czyli procesu otrzymywania fotografii barwnych na płytach szklanych w postaci diapozytywów. Jego wynalazek został udoskonalony i wprowadzony do produkcji przez braci Lumiere w 1907 r. W autochromie szklana płytka pokryta była mozaiką mikroskopijnych ziarenek skrobi ziemniaczanej barwionych na kolor pomarańczowy, zielony i fioletowy. Całość pokryta była emulsją panchromatyczną stosowaną w fotografii czarno-białej. Podczas ekspozycji światło przenikało przez różnokolorowe ziarenka, a po wywołaniu do pozytywu powstawał barwny obraz w naturalnych kolorach. Autochrom wymagał niestety stosunkowo długiego czasu naświetlania – ok. 2-3 s., dlatego fotografowana scena musiała być statyczna. Wadą nowej techniki było też to, że fotografie powstawały w formie diapozytywów (przeźroczy) i początkowo nie było możliwości uzyskania odbitek papierowych. Ich prezentacja była możliwa jedynie podczas projekcji.
Równocześnie jednak rozwijała się inna technika, pozwalająca na uzyskiwanie barwnych obrazów pozytywowych - fotochrom. Proces ten łączył w sobie technikę fotograficzną i chromolitograficzną. Dawał możliwość uzyskiwania barwnych obrazów na papierze o stosunkowo naturalnym odzworowaniu barw. Technika fotochromu została wynaleziona w latach 80-tych XIX w. przez szwajcarskiego chemika Hansa Jacoba Schmidta i opatentowana w 1888 r. przez Orell’a Füssli, który rozpoczął produkcję fotochromów pod szyldem firmy PHOTOCHROM ZüRICH (później P. Z. PHOTOGLOB ZURICH). Innowacyjna technika została zaprezentowana na światowych targach w Paryżu w 1900 r. i została bardzo entuzjastycznie przyjęta. Polegała na produkcji kolorowych odbitek z negatywów czarno-białych poprzez bezpośrednie przenoszenie obrazu z negatywu na płyty litograficzne. Fotochrom należy zatem uznać za fotograficzną odmianę chromolitografii.
Fotochromy sporządzano metodą bardzo zbliżoną do techniki chromolitograficznej, zamiast jednak rysowania po kamieniu litograficznym specjalną kredką i trawieniu jego powierzchni kwasem, pokrywano kamień warstwą światłoczułej substancji. Czarno-biały negatyw fotograficzny był kładziony na kamień litograficzny pokryty emulsją światłoczułą i eksponowany na światło dzienne. Czas naświetlania wahał się od 10-30 min. w lecie, do nawet kilku godzin w zimie. Pod wpływem światła światłoczuła substancja twardniała, w zależności od stopnia eksponowania. Następnie płytę przecierano terpentyną, zmywając nieutwardzone fragmenty emulsji i odsłaniając tym samym nienaświetlone fragmenty. Następnie nanoszono farbę i postępowano dokładnie tak, jak w technice litograficznej. Fotochrom zawierał od kilku do kilkunastu kolorów. Dla każdego z nich przygotowywano oddzielną matrycę – kolory były nanoszony oddzielnie. Każdy z kamieni był również poddawany retuszowi, aby dostosować przejścia tonalne w konkretnych kolorach. Nie ulega wątpliwości, że przygotowanie matrycy fotochromowej było procesem skomplikowanym i czasochłonnym.
W Muzeum Etnograficznym w Krakowie znajduje się kilkanaście fotochromów pochodzących z końca XIX i początku XX w., wyprodukowanych przez Detroit Photographic Company oraz Photochrom Zürich. Cała kolekcja tworzona przez DETROIT PHOTOGRAPHIC COMPANY składa się z fotografii, na których uwieczniono najważniejsze pod względem historycznym, a także najbardziej malownicze widoki z całych Stanów Zjednoczonych. Wśród nich są widoki miast, malownicze pejzaże przyrodnicze, a także fotografie przedstawiające życie codzienne zwykłych ludzi, w tym rdzennych Amerykanów. Wśród europejskich na uwagę zasługuje cała seria zdjęć pochodzących z PHOTOCHROM ZüRICH, na których uwieczniono życie największych miast, w tym Paryża, Amsterdamu i St. Petersburga.
Fotochrom przedstawiający czarnoskórych robotników przy pracy w fabryce bawełny w stanie Missisipi z 1899 r., wybrany jako obiekt tygodnia, należy bez wątpienia do najciekawszych w kolekcji MEK.
Opracował Mateusz Król.
