Prezentowany fotel był prawdopodobnie tradycyjnym darem narzeczonego dla przyszłej żony. Zwyczaj obdarowywania wybranek ozdobnymi siedziskami rozpowszechniony był w krajach środkowo-niemieckich (Hesja), a także w Holandii. Do północnej Polski, na teren Pomorza, Kaszub i na Mazury przybył wraz z osadnictwem holenderskim. Fotel prawdopodobnie był częścią wiana, które stanowić miało wyposażenie przyszłego, wspólnego domu. Trudno sądzić, że było inaczej, skoro panna młoda otrzymywała z okazji ślubu meble, takie jak skrzynia, stół, a czasem nawet szafa lub kredens.
Fotel ten charakteryzuje się lekko odchylonym, wysokim i ozdobnym oparciem oraz plecionym siedziskiem. Uwagę zwraca symbol serca wykonany techniką snycerską, a nie ażurowaną tak jak w dawnych zydlach. Inne motywy snycerskie to promienie ryte na deskach oparcia, czy proste równoległe linie na nogach. Fotel w przeciwieństwie do krzesła lub stołka z oparciem wyróżnia się dwoma podłokietnikami.
Siedzenie wyplatane z korzenia, wikliny lub słomy było charakterystyczne dla krzeseł o konstrukcji ramowej, występujących w północnej i zachodniej części Polski, szczególnie na Kurpiach. W tych regionach pojawiały się w izbach mieszczańskich i chłopskich już XVIII wieku. Fotele tego typu wywodzą się jeszcze z włoskiej i angielskiej tradycji renesansowej. Forma o pionowo wznoszącym się oparciu, z dwoma lub trzema poprzeczkami, występuje szeroko w ludowym meblarstwie europejskim.
Domniemywać można, że opisywany fotel został wykonany przez stolarza zawodowego, pracującego w mieście, o czym świadczyć może precyzja wykonania tralek łączących deski oparcia. Nasuwa się tu skojarzenie z bogato zdobionym tronem (również posiadającym wysokie oparcie), który w żydowskiej ceremonii ślubnej przeznaczony jest dla panny młodej przyjmującej gości i traktowanej wtedy jak królowa.
W chałupach góralskich głównymi sprzętami były stoły i stołki. Pojedyncze krzesła uważano za miejsca honorowe dla gości. Podczas ceremonii oczepin panią młodą sadzano na dzieży, ale na Śląsku były to w późniejszym czasie również, stołki:
- „O pójże, ty Marynko, do tej komory, tam momy dla ciebie stołek gotowy, ty będziesz na nim siedzieć…” (fragment pieśni z Istebnej, pow. Cieszyn).
Wydaje się, że również w okolicach Strzyżowa (woj., podkarpackie) sadzano kiedyś panną młodą na stołku skoro drużki śpiewały:
- „Nie daj się Marysiu na stołku posadzić bo ci jeszcze ładnie w tym wianeczku chodzić.”
Jeśli rodzaj przedmiotu (jak dzieża lub ul), na jakim sadzano pannę młodą, wiąże się ściśle ze źródłem utrzymania danej społeczności – jak sądzili dawniej niektórzy autorzy – to sadzanie na stołku nie jest już takie jednoznaczne. Pewnym natomiast jest, że stołek nie był meblem zbyt reprezentatywnym, takim przedmiotem stało się dopiero krzesło i fotel. Wtedy to krzesło mogło być czymś w rodzaju tronu, na którym zasiadał szczególnie honorowy gość, ale polskiej kulturze ludowej – jak się wydaje – nie panna młoda. W miastach o przewadze stolarzy żydowskich, krzesła i fotele mogły być wykonywane dla własnych potrzeb. Wówczas to ceremonia oczepin, w zamożnych domach mieszczańskich lub we wsi u bogatych gospodarzy, mogła się odbywać również w obecności takiego dzieła sztuki.
Mebel pochodzi ze zbiorów gromadzonych w Szklarskiej Porębie przez kolekcjonera o nazwisku Fischer. W 1983 roku do zbiorów zakupiono drugi tego typu malowany mebel, a w 2011 tzw. krzesło weselne pochodzenia niemieckiego, o podobnym – jak wyżej pochodzeniu.
Opracował Piotr Worytkiewicz.
Bibliografia:
Gloger Z., Obchody weselne Cz. 1, Kraków 1869.
Seweryn T. Izby wiejskie i warsztaty przemysłu ludowego w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, Kraków 1952.
Karczmarzewski A., Symbolika niektórych atrybutów i działań weselnych [w:] Wesele, Rzeszów 2001.
Korżel-Kraśna M., Meble I poł. XIX wieku, Wrocław 2007.
Malicki L., Materiały do kultury społecznej Górali Śląskich, Katowice 2004.
Reinfuss R., Meblarstwo ludowe w Polsce, Wrocław 1977.
Setkowicz J., Zarys historii mebla, Warszawa 1969.
Simonides D., Od kolebki do grobu. Śląskie wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne, Opole 1988.
Karta katalogowa obiektu nr 81688/MEK, oprac. Marek Grabski.
http://www.chabad.org.pl/cykl-zycia/malzenstwo/podrecznik-slubny
