PL EN
Ustawienia prywatności
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Aby uzyskać więcej informacji i spersonalizować swoje preferencje, kliknij „Ustawienia”. W każdej chwili możesz zmienić swoje preferencje, a także cofnąć zgodę na używanie plików cookie 
na poniższej stronie.
Polityka prywatności
*Z wyjątkiem niezbędnych

Drzeworyt: WRONA WYDZIOBUJE MÓZG

Treść

drzeworyt opisywany w tekście poniżej drzeworyt opisywany w tekście poniżej
Grafika ukazuje nagiego, wychudzonego człowieka, nękanego przez wronę. Mężczyzna z rozwianymi włosami i niedbałym zarostem na brodzie, leży z podkurczonymi nogami na uzębionym ostrzu sierpa. Prawą dłoń przyłożył do czoła. W lewej trzyma niewielką kiełbaskę, którą wkłada do otwartych ust.  Skoncentrowany na tej czynności, zdaje się nie zważać ani na wbijające się w jego ciało ostrze sierpa, ani na atakującego go, monstrualnie dużego, drapieżnego ptaka przypominającego wronę. Ten uchwycił  pośladki i ramiona mężczyzny w swoje szpony, a rozwartym, długim dziobem wyjada opróżnioną już częściowo zawartość czaszki nieszczęśnika.

Umieszczony nad skrzydłem ptaka epolet z generalskim wężykiem nie pozostawia wątpliwości. Wrona jest tu personifikacją powołanej niezgodnie z Konstytucją Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego,  która w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku  wprowadziła w Polsce stan wojenny. Skrót tej nazwy: WRON szybko skojarzono z drapieżnym ptakiem, który stał się jednym ze złowrogich  symboli tego czasu. Generalskie dystynkcje dodatkowo odnosiły wronę do osoby generała Wojciecha Jaruzelskiego, stojącego na czele tej Rady.  Równie wymownego znaczenia nadawał temu skojarzeniu fakt, że generał wywodził się ze szlacheckiej rodziny herbu Ślepowron oraz nosił ciemne okulary, co powszechnie wykorzystywano zarówno w satyrze słownej jak i  popularnej ikonografii czasu stanu wojennego. Sam stan wojenny nazywano często wojną polska-jaruzelską, podkreślając w ten sposób opór społeczeństwa wobec poczynań samozwańczej władzy, pozostającej pod wpływami Związku Radzieckiego. Znak wrony w różnych kontekstach często pojawiał się zarówno w drukach opozycyjnych, na ulotkach, czy malowanych ukradkiem na murach napisach i rysunkach antyrządowych. Krakanie uczestników demokratycznych demonstracji, skandowanie: „wrona skona”, „wrona orła nie pokona”, „wron won za Don”, było także jedną z form sprzeciwu wyrażanego wobec władzy komunistycznej.

Drzeworyt Antoniego Toborowicza (ur. 1941 r.), nieprofesjonalnego rzeźbiarza i grafika ze śląskiej Woli Libertowskiej jest jedną z kilku sarkastycznych satyr wykonanych przez niego w czasie stanu wojennego. Wszystkie odwołują się do czytelnych wówczas znaczeń, związanych z wydarzeniami i bohaterami tamtych zdarzeń, czy symboli takich jak na przykład sierp, będący wraz z młotem jednym z najpopularniejszych emblematów komunistycznych, wyrażających ideę rządów robotników i chłopów.  

Wymowa ideowa drzeworytów Toborowicza, zawierających ostrą krytykę realiów lat 80. XX w. sprawiła, ze sprzedawane były między innymi jako cegiełki na podziemną działalność związkową.

Prezentowana odbitka odciśnięta została z dwustronnego klocka drzeworytniczego, będącego własnością autora. Rewers matrycy zawiera także satyrę polityczną o podobnej treści (zob. https://midasbrowser.pl/drzeworyty/displayDocument.htm?docId=5000001203).  

W zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie znajdują się 2 rzeźby i płaskorzeźba Antoniego Toborowicza oraz 13 drzeworytów. Grafiki zostały zakupione od autora w 2014 roku, w czasie badań związanych z tworzeniem bazy danych Wirtualnego Muzeum Drzeworytów Ludowych (www.drzeworyty.eu) oraz przygotowaniami do wirtualnej wystawy pt. „Czarne na białym”, poświęconej współczesnym drzeworytnikom (https://www.drzeworyty.eu/artysci.htm). Wśród pozyskanych odbitek siedem to satyry z czasów stanu wojennego.

Opracowała: Beata Skoczeń-Marchewka 

Literatura:
Jackowski Aleksander, Antoni Toborowicz. „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty” 1991, t. XLV, z. 1, s. 57-63.
Opiekun: Beata Skoczeń-Marchewka Zadaj pytanie o obiekt

Obiekty powiązane