Drewniane, pomalowane na zielono drzewko to pień i rozchodzące się od niego promieniście, skierowane ku górze konary-liście o pociągłych, obłych kształtach. W jego koronie widoczne jest gniazdo z dwoma pisklętami, do których przylatują ptasi rodzice (pierwotnie ptaszki zamocowane były do liści sprężynkami). Podobne drzewka „(…) o lśniących zielonych liściach, na samym wierzchołku których siedzą żółciuchne kanarki, podobniejsze do kwiatków niż do ptaszków” wspominała w opisie Rękawki w 1884 r. Stefania Ulanowska.
Ich autorami byli zapewne ci sami pracownicy budowlani z Krakowa i okolicznych wsi, którzy podczas zimowej przerwy w pracy zajmowali się w swoich domach wyrobem niewielkich figurek i zabawek dla dzieci. Wiosną sprzedawali swoje wyroby na wielkanocnych odpustach: Emausie i Rękawce oraz na odpuście św. Stanisława na Skałce. Znamy nazwiska niektórych aktywnych w okresie międzywojennym: Franciszka Kuthana, Jana Oprochy ojca, Franciszka Pietronia czy Augusta Mroza. Ich nieprofesjonalna, dorywcza twórczość niepozbawiona jest rysu indywidualnego. Wyraża się on w specyficznym modelunku czy kolorystyce. Tym, co łączy figurki przeznaczone na sprzedaż na wspomnianych kiermaszach, a zarazem wyróżnia je spośród podobnych wytworów, jest osadzanie drewnianych elementów na sprężynkach. Zabieg ten wprowadza do rzeźby element ruchu.
„Sprzedawane (..) na krakowskim Emausie oraz na Rękawce drewniane „drzewka życia” z siedzącymi u szczytu lub na gałęzi ptakami – to bodaj najbardziej interesujące zabawki w Polsce, kto wie, czy nie tające w swych kształtach reminiscencji obrzędowych prastarej przeszłości” – pisał badacz kultury ludowej Tadeusz Seweryn. „W drzewkach tych dopatrujemy się przeżytków dawnych wiar, tułających się jeszcze wśród ludu, wedle których dusza wyobrażona jest w postaci ptaka”. W popularności drzewek, obok siekierek i dzwonków, sprzedawanych na wspomnianych odpustach, widziano potwierdzenie dla tezy, że odpusty te zastąpiły wcześniejsze obchody przedchrześcijańskich świąt wiosennych o charakterze zadusznym. To zapewne z powodu tak rozbudowanej interpretacji Tadeusz Seweryn (prawdopodobnie jako pierwszy) zaczął nazywać je „drzewkami życia”, a dziś uważane są za „tradycyjna zabawkę odpustową”, której poświęcony jest organizowany przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa konkurs.
W zbiorach naszego Muzeum znajduje się około 300 zabawek kupowanych na Emausie i Rękawce, a wśród nich kilka najstarszych zachowanych drzewek (datowane na pierwsze 20-lecie XX w.). Część tej bogatej kolekcji, w tym prezentowane drzewko, można oglądać na ekspozycji stałej w części Od-nowa, która poświęcona jest obrzędom i zwyczajom wiosennego ożywiania świata.
Opracowała Karolina Pachla-Wojciechowska.
Bibliografia:
E. S. (Stefania Ulanowska?), Co to jest Rękawka?, „Czas”, 16.04.1884
M. Oleszkiewicz, G. Pyla (red.), Czar Zabawek Krakowskich [kat. wyst.]. Kraków: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie, 2007
T. Seweryn, Polskie zabawki ludowe, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, t. 3, nr. 6, 1949
Idem, Zabawki ludowe jako odbicie zwyczajów, obyczajów, magii i legend, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, t.11, nr. 1, 1957
Idem, Polskie zabawki ludowe, Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, 1960
