Drabina wykonana z jednego kawałka naturalnego konaru (pnia) drzewa o samorodnym kształcie zbliżonym do litery „Y”. Naturalne rozwidlenie w górnej części pozwala na oparcie i ustabilizowanie drabiny oraz umożliwia bezpieczne poruszanie się po 4 wyciętych w drewnie stopniach, które wykonane zostały ciosłem, narzędziem do obróbki drewna. Stopnie umożliwiają wspinanie się lub schodzenie po drabinie, opierając na nich zewnętrzną krawędź stopy.
Drabiny tego typu posiadały bardzo wszechstronne zastosowanie i były niezbędnym elementem wyposażenia zagrody, tzw. tata Somba, czyli – tradycyjnego domu Betamaribe (Batammariba)/Somba*, mieszkańców pogranicza północnego Beninu i Togo. Podstawową funkcją tego oryginalnego sprzętu było umożliwienie dostania się do spichlerzy, stanowiących charakterystyczne „wieżyczki” w obejściu Somba. Spichlerze – ze względu na ochronę przed szkodnikami – umieszczane były zazwyczaj na górnej kondygnacji, czyli de facto na dachu/tarasie tata Somba. Drabinę z charakterystycznym zakończeniem w kształcie litery „Y”, stosuje się również wewnątrz domu w celu komunikacji pomiędzy „kondygnacjami” tata Somba.
Obiekt pozyskany został do zbiorów krakowskiego Muzeum Etnograficznego we wsi Takpanta (Tapounta) znajdującej się w departamencie Atacora, na południe od Natitingou, blisko granicy z Beninem. Jest to obszar suchej, wyżynnej sawanny, na którym w latach 80. i 90. XX wieku prowadzone były etnograficzne badania terenowe pod kierownictwem Jacka Łapotta, etnografa i afrykanisty z Muzeum Narodowego w Szczecinie, a jednocześnie osoby, która pozyskała obiekt do muzealnej kolekcji. Zespół polskich etnografów prowadził studia nad tradycyjną kulturą Betamaribe (Batammariba), w tym zwłaszcza nad budownictwem, tkactwem i garncarstwem. Zanim drabina trafiła do muzealnej kolekcji, przez wiele lat pełniła swą naturalną funkcję, o czym świadczą wyraźne ślady użytkowania: częściowo zbutwiała, nadwyrężona podstawa, która tkwiła wbita w ziemię i naturalna „patyna” drewna.
Warto podkreślić, że drabiny o podobnych kształtach lecz często o większych rozmiarach, spotykane są w wielu miejscach subsaharyjskiej Afryki. Zaletą tych sprzętów jest uniwersalność zastosowania i łatwość w pozyskaniu materiału służącego do ich wykonania. Kształt litery „Y”, czyli znajdujące się u góry rozwidlenie, umożliwiało stabilizację drabiny nawet bez mocowania przeciwległego (dolnego) końca w gruncie, poszyciu stropu lub na platformie dachu.
Do kolekcji MEK przekazał ją Jacek Łapott, dr hab., etnograf, wykładowca na Uniwersytecie Szczecińskim, wieloletni pracownik i kierownik Działu Kultur Pozaeuropejskich Muzeum Narodowego w Szczecinie, uczestnik, organizator i kierownik wielu wypraw naukowo-badawczych do krajów Afryki Zachodniej (m. in. Mali, Burkina Faso, W.K.Sł, Togo, Beninu, Nigru, Kamerunu i Czadu).
*Nazwę (egzoetnonim) Somba używa się w odniesieniu co 3 grup: Betiabe, Betammaribe (Batammariba) i Besuribe. Termin Somba przyjął się z języka sąsiednich Bariba i wg różnych interpretacji oznacza tyle, co "ludzie lasu" Niektórzy również uważają (za niemieckim badaczem Troestlerem), że termin ten oznacza "ci, którzy chodzą nago". Zaliczani są do grupy rolniczych ludów refugialnych, które w procesie migracji zepchnięte zostały na trudno dostępne tereny dające większą gwarancję bezpieczeństwa. Współcześnie zamieszkują pogranicze północnego Beninu i Togo, w którym określani są egzoetnonimem Tamberma.
Opracował: Jacek Kukuczka
Bibliografia:
1. Dohnal Wojciech, Tradycyjna gospodarka rolna ludu Somba z północnego Beninu; Materiały Zachodniopomorskie, Szczecin 1991. vol. XXXVII, s. 211-274.
2. Łapott Jacek, Wyprawa Naukowa Sahel'87 - sprawozdanie z przebiegu i wyników działalności etnologicznej ekspedycji do Afryki; Materiały Zachodniopomorskie, Szczecin 1991. vol. XXXVII, s. 281 - 306
3. Kukuczka Jacek, Sprawozdanie z działalności Wyprawy Naukowo-Badawczej „Afryka Zachodnia 1996”; Rocznik Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Kraków 1998, tom XIV – zbiory pozaeuropejskie, s. 47-66
Drabiny tego typu posiadały bardzo wszechstronne zastosowanie i były niezbędnym elementem wyposażenia zagrody, tzw. tata Somba, czyli – tradycyjnego domu Betamaribe (Batammariba)/Somba*, mieszkańców pogranicza północnego Beninu i Togo. Podstawową funkcją tego oryginalnego sprzętu było umożliwienie dostania się do spichlerzy, stanowiących charakterystyczne „wieżyczki” w obejściu Somba. Spichlerze – ze względu na ochronę przed szkodnikami – umieszczane były zazwyczaj na górnej kondygnacji, czyli de facto na dachu/tarasie tata Somba. Drabinę z charakterystycznym zakończeniem w kształcie litery „Y”, stosuje się również wewnątrz domu w celu komunikacji pomiędzy „kondygnacjami” tata Somba.
Obiekt pozyskany został do zbiorów krakowskiego Muzeum Etnograficznego we wsi Takpanta (Tapounta) znajdującej się w departamencie Atacora, na południe od Natitingou, blisko granicy z Beninem. Jest to obszar suchej, wyżynnej sawanny, na którym w latach 80. i 90. XX wieku prowadzone były etnograficzne badania terenowe pod kierownictwem Jacka Łapotta, etnografa i afrykanisty z Muzeum Narodowego w Szczecinie, a jednocześnie osoby, która pozyskała obiekt do muzealnej kolekcji. Zespół polskich etnografów prowadził studia nad tradycyjną kulturą Betamaribe (Batammariba), w tym zwłaszcza nad budownictwem, tkactwem i garncarstwem. Zanim drabina trafiła do muzealnej kolekcji, przez wiele lat pełniła swą naturalną funkcję, o czym świadczą wyraźne ślady użytkowania: częściowo zbutwiała, nadwyrężona podstawa, która tkwiła wbita w ziemię i naturalna „patyna” drewna.
Warto podkreślić, że drabiny o podobnych kształtach lecz często o większych rozmiarach, spotykane są w wielu miejscach subsaharyjskiej Afryki. Zaletą tych sprzętów jest uniwersalność zastosowania i łatwość w pozyskaniu materiału służącego do ich wykonania. Kształt litery „Y”, czyli znajdujące się u góry rozwidlenie, umożliwiało stabilizację drabiny nawet bez mocowania przeciwległego (dolnego) końca w gruncie, poszyciu stropu lub na platformie dachu.
Do kolekcji MEK przekazał ją Jacek Łapott, dr hab., etnograf, wykładowca na Uniwersytecie Szczecińskim, wieloletni pracownik i kierownik Działu Kultur Pozaeuropejskich Muzeum Narodowego w Szczecinie, uczestnik, organizator i kierownik wielu wypraw naukowo-badawczych do krajów Afryki Zachodniej (m. in. Mali, Burkina Faso, W.K.Sł, Togo, Beninu, Nigru, Kamerunu i Czadu).
*Nazwę (egzoetnonim) Somba używa się w odniesieniu co 3 grup: Betiabe, Betammaribe (Batammariba) i Besuribe. Termin Somba przyjął się z języka sąsiednich Bariba i wg różnych interpretacji oznacza tyle, co "ludzie lasu" Niektórzy również uważają (za niemieckim badaczem Troestlerem), że termin ten oznacza "ci, którzy chodzą nago". Zaliczani są do grupy rolniczych ludów refugialnych, które w procesie migracji zepchnięte zostały na trudno dostępne tereny dające większą gwarancję bezpieczeństwa. Współcześnie zamieszkują pogranicze północnego Beninu i Togo, w którym określani są egzoetnonimem Tamberma.
Opracował: Jacek Kukuczka
Bibliografia:
1. Dohnal Wojciech, Tradycyjna gospodarka rolna ludu Somba z północnego Beninu; Materiały Zachodniopomorskie, Szczecin 1991. vol. XXXVII, s. 211-274.
2. Łapott Jacek, Wyprawa Naukowa Sahel'87 - sprawozdanie z przebiegu i wyników działalności etnologicznej ekspedycji do Afryki; Materiały Zachodniopomorskie, Szczecin 1991. vol. XXXVII, s. 281 - 306
3. Kukuczka Jacek, Sprawozdanie z działalności Wyprawy Naukowo-Badawczej „Afryka Zachodnia 1996”; Rocznik Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Kraków 1998, tom XIV – zbiory pozaeuropejskie, s. 47-66
