Kolorowy diapozytyw, na którym badacz Janusz Kamocki, pracownik Muzeum Etnograficznego w Krakowie, uwiecznił członków plemienia Kubu Leśnych (Kubu Hutan).
Dr Janusz Kamocki pracował w Muzeum Etnograficznym w Krakowie od 1952 roku aż do przejścia na emeryturę w 1987 roku. Przez ponad 30 lat kierował Działem Kultur Ludowych Pozaeuropejskich Muzeum pasjonując się kulturami Azji, szczególnie Indonezji i Azjatyckich części byłego ZSRR. Prowadził etnograficzne badania w Indonezji (1970 -1971), Armenii (1975) oraz Nepalu i Indiach (1978).
W 1970 roku wyruszył na wyprawę do Indonezji, by w lasach Sumatry Południowej odnaleźć koczownicze plemię i potwierdzić lub obalić postawione w 1906 roku twierdzenie holenderskiego badacza G. J. van Dongen’a o całkowitym pierwotnym ateizmie Kubu, zupełnie wyjątkowym w skali światowej. Wyprawa trwała 11 miesięcy, była pełna przygód i niezwykłych spotkań. Kamocki zebrał ogromny materiał wizualny oraz liczne zbiory dla Muzeum, a żyjąc z członkami plemienia w jednym z ich obozowisk, poznał i opisał ich życie codzienne oraz spektrum ich wierzeń.
Dżakarta, Jawa i Sumatra, Flores, Palue, Lombok, Bali, Singapur to miejsca, które wyznaczają trasę na mapie podróży Janusza Kamockiego. Za każdą z nich kryje się osobny rozdział dziennika pisanego konsekwentnie podczas całej wyprawy (Dziennik podróży do Indonezji i Singapur, 1970 r., nr inw. I/ 1918/MNP). W 2016 roku autor ofiarował do zbiorów Działu Dokumentacji Kontekstowej Kultur, materiał wizualny z tej ekspedycji, w postaci blisko 850 kolorowych małoobrazkowych diapozytywów. Zeskanowane fotografie, które wykonano ponad 45 lat temu, tworzą pełny i fascynujący reportaż tamtej wyprawy badawczej. Obok fotografii krajobrazów i egzotycznej przyrody, znajdziemy wnikliwe portrety mieszkańców, towarzyszy kolejnych etapów podróży, misjonarzy. Kamockiego interesują przykłady architektury sakralnej, świątyni chińskich, katolickich, hinduistycznych, buddyjskich, cmentarzy, zabudowy pałacowej. Dokumentuje życie w odwiedzanych wioskach, fotografuje chaty wiejskie i szałasy, zabudowę wsi na wodzie, miejsca kultowe. Za pomocą światłoczułych obrazów inwentaryzuje narzędzia, przedmioty codziennego użytku, żywność, rzemiosło, mieszankę ubiorów tradycyjnych z elementami współczesnej odzieży. Znajdziemy również serie pokazujące proces wyrobu batików, relacje z uroczystości religijnych np. na Flores, reportaże z targów, ruch i handel uliczny np. na Jawie, wyścigi byków na Madurze oraz uchwycone codzienne czynności jak suszenie ryb, zabawy dzieci, przygotowanie żywności, praca przy stępie, wyplatanie koszy. A także fascynujący reportaż z kilkudniowego pobytu w obozowisku jednej rodziny Kubu Leśnych:
Uzbrojony w zebrane informacje tak z literatury, jak i z wywiadów w terenie, dopłynąłem 17 września 1970 roku w nocy do niewielkiej osady Kubu, koczujących nad rzeką Medak. Wbrew wszelkim ostrzeżeniom zostałem przyjęty dobrze. Obudzony właściciel pierwszego szałasu, do którego wszedłem, wysłuchał mojego wyjaśnienia – że jestem zmęczony i chciałbym się przespać, a w dzień powiem, po co przyjechałem – i po prostu odstąpił mi połowę swego legowiska.
(Źródło: Janusz Kamocki, Kubu Hutan znad rzeki Medak, Sumatra, Indonezja, inw. I/2977/MNP, artykuł pt. Kubu Leśni ( Kubu Hutan) na Sumatrze publikowany w Roczniku Muzeum Etnograficznego w Krakowie T. XIV, 1998).
Samo określenie „Kubu” jest nieprecyzyjne i obejmuje kilka grup plemiennych, zarówno osiadłych, jak i koczowniczych (Kubu Hutan). Zostało nadane przez Malajczyków ludom animistycznym, które żyją w lasach południowo-wschodniej Sumatry. W języku malajskim słowo Kubu może oznaczać fortyfikację, umocnienie lub miejsce schronienia. Ma także zabarwianie pejoratywne – tak pogardliwie określa się człowieka dzikiego. W narracji politycznej, społecznej, zastępuje się ją neutralną nazwą Suku Anak Dalam (Plemię dzieci wnętrza, domyślnie: żyjących we wnętrzu lasów) lub Orang Rimba (Ludzie lasu).
Egzystencja Kubu Leśnych jest ściśle związana z naturą, z rytmem dnia i nocy oraz pory deszczowej i suchej. Na co dzień polują, łowią ryby, zbierają rośliny jadalne oraz takie, które mogą być budulcem. W porze suchej, podczas pobytu nad rzeką, zbierają rotang – łodygi tej rośliny służą do wyrobu lin, koszy, mat, mebli. Kubu wymieniają je z handlarzami na odzież, żywność (np. ryż), naczynia, lekarstwa, tytoń.
Kubu mieszkają w szałasach zbudowanych w taki sposób, by podłoga była uniesiona nad ziemią. Zabezpiecza to przed wilgocią bagnistej dżungli oraz komarami, które latają do około pół metra nad ziemią. Pod takim szałasem znajduje się podręczny skład drzewa opałowego, a nocą żarzy się małe ognisko ogrzewające śpiących mieszkańców. Solidność i wielkość takich szałasów jest uzależniona od długości pobytu w danym miejscu, te szybko budowane podczas wędrówki są najprymitywniejsze, bezścienne, te przeznaczone na paromiesięczny pobyt nad brzegiem rzeki rozrastają się o kolejne pomosty, daszki, podesty i ściany. Wyposażenie takich szałasów jest ograniczone do minimum – większość przecież trzeba ze sobą nosić. Większe przedmioty, potrzebne tylko w czasie pobytu nad rzeką, jak łódź, gliniana misa służąca za piecyk, kosze do połowu ryb, sieci są zatapiane w sekretnym miejscu i wyciągane z wody po powrocie.
Janusz Kamocki przywiózł z wyprawy 146 oryginalnych przedmiotów oraz obiektów reprezentujących różne kultury indonezyjskie, które trafiły do zbiorów MEK, uzupełniając tym samym dawne kolekcje krakowskich uczonych, botanika Mariana Raciborskiego oraz zoologa Michała Siedleckiego. MEK jest prawdopodobnie jedynym muzeum na świecie posiadającym całą kolekcję eksponatów z plemienia Kubu Leśnych.
Od podróży Kamockiego minęło ponad 45 lat. Wiele się zmieniło zarówno w sposobie podróżowania, jak i w łatwości dostępu do informacji. Można dotrzeć do nowych opracowań na temat tej sumatrzańskiej mniejszości. Pod hasłem Suku Kubu, w indonezyjskiej Wikipedii, są opisane również aktualne problemy, jak walka o prawo własności ziemi przodków. Zbiór diapozytywów Kamockiego, dziennik podróży, wyniki prowadzonych na miejscu badań etnograficznych oraz przywieziona kolekcja przedmiotów to uzupełniający się nawzajem, nieprzypadkowy wyselekcjonowany materiał jednego autora, gotowy do dalszych interpretacji i badań.
Opracowała Anna Sulich-Liga.
