Sztuki „nie wolno (…) sądzić z punktu widzenia jej podobieństwa do świata widzialnego. Jest ona raczej zasłoną niż zwierciadłem. Posiada kwiaty, nieznane w żadnym borze, ptaki w żadnym nie istniejące lesie.” (Oscar Wilde)
Prezentowana niewielka figurka przedstawia ptaka o wysmukłych proporcjach i barwnym upierzeniu. Połączenie drobnej, pociągłej główki, długiej szyi i smukłych nóg nasuwa skojarzenie z ptakami wodnymi – czaplą, żurawiem. Bryła rzeźby jest zwarta i wyważona a równocześnie otwarta, zaprojektowana do oglądania ze wszystkich stron i prowokująca do wyobrażenia sobie tego, co niedopowiedziane.
Wieczorny powiew-
Woda liże
Nogi czapli.
(Buson, tłum. Czesław Miłosz)
W kompozycji barwnej nad naturalizmem przeważa element dekoracyjny. Kolor położony jest lekko i płasko, a zestawienie barwne przywodzi na myśl sztukę orientalną.
Figurka wykonana została w pracowniach Stowarzyszenia Warsztaty Krakowskie, które w swojej działalności realizowało idee podniesienia rangi sztuki użytkowej i odrodzenia rzemiosła. Prekursorem owego podejścia był, powstały w reakcji na rozwój produkcji przemysłowej, brytyjski ruch Arts and Crafts. Postulował on ręczną produkcję, użycie naturalnych materiałów, prostotę form, inspiracje lokalną fauną i florą oraz tradycyjnymi technikami rzemieślniczymi.
Pracownie Stowarzyszenia Warsztaty Krakowskie (1913-1926) były przestrzenią spotkań artystów, rzemieślników i …. dzieci, u których, według jednego z założycieli Antoniego Buszka, żywe jest intuicyjne poczucie formy i dekoracyjności. Otwarto pracownie: introligatorstwa, metalu, tkactwa, batiku, farbiarstwa i zabawkarstwa.
W działalności Stowarzyszenia wyraźne było dążenie do znalezienia nowoczesnego języka form, przy czym dążenia estetyczne nierozłącznie związane były z czynnikami technicznymi.
Spójrzmy na czaplę. Postulat, by „naturę (…) ujmować poprzez kulę, walec i stożek” (Paul Cézanne) znajduje w tym przypadku uzasadnienie w rzemieślniczej obróbce drewna, tokarstwie. Pozwala ono na produkcję seryjną, która stanowi warunek konieczny w przypadku dzieł sztuki użytkowej nie rezygnując z pożądanych wartości estetycznych, będących wynikiem połączenia umiejętności rzemieślniczych z artystyczną wizją projektanta. W tym przypadku autorką projektu i dekoracji malarskiej była najprawdopodobniej Zofia Stryjeńska. Większość zabawek zdobiły dzieci wedle ich własnej wyobraźni (na Międzynarodowej Wystawie Sztuk Dekoracyjnych i Nowoczesnego Przemysłu zorganizowanej w 1925 r. w Paryżu, zaprezentowana została figurka czapli projektu Stryjeńskiej, a zdobiona przez jednego z uczniów Warsztatów, Stanisława Gasińskiego).
W kolekcji MEK zgromadzony został unikatowy zespół zabawek wyprodukowanych w Warsztatach Krakowskich. Liczy on ponad 70 eksponatów.
Opracowała Karolina Pachla-Wojciechowska.
Bibliografia:
Marii Dziedzic, Warsztaty Krakowskie 1913-1926 [red.], Kraków 2009
Irena Huml, Warsztaty Krakowskie, Wrocław 1973
Wojciech Jastrzębowski, Geneza, program i wyniki działalności „Warsztatów Krakowskich” i „Ładu”, „Polska Sztuka Ludowa”, 1952 r., z. 1
Małgorzata Oleszkiewicz, Fascynacje, inspiracje, wzory… Zabawki z „Warsztatów Krakowskich” w zbiorach MEK, [w:] „Rocznik Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie”, t. XVI, Wspólnota poszukujących, Kraków 2010
Jerzy Warchałowski, Polska sztuka dekoracyjna, Warszawa 1928
