Denko czapki wykonane z granatowego sukna, daszek tekturowy lakierowany na czarno. Nad daszkiem czarny pasek ceratowy, przymocowany po bokach za pomocą czarnych drewnianych kolistych guziczków. Podszewka z popielato-czarnego płótna.
Poszukiwania odpowiedzi na pytanie: skąd pochodzi nazwa „maciejówka”? doprowadziły do dwóch źródeł. Pierwsze związane jest z postacią hrabiego Macieja Mielżyńskiego z Chobienic w Wielkopolsce. Hrabia sam nosił tego typu czapkę, a następnie zlecił uszycie podobnych nakryć głowy dla kawalerzystów jazdy pleszewskiej, którzy w roku 1848 walczyli z wojskami pruskimi na terenie Wielkopolski. Z czasem wszyscy Wielkopolanie zaczęli nazywać ten typ czapki maciejówką od imienia hrabiego. Alternatywna opowieść odwołuje się z kolei do przybyłych z Niemiec w połowie XIX wieku handlarzy inwentarzem zwanych „panami Maciejami”. Od nich kupowano popularne od 1848 roku wśród młodych niemieckich wolnomyślicieli czapki z daszkiem, na ziemiach polskich nazwane od sprzedawców maciejówkami. Bez względu na pochodzenie nazwy, charakterystyczna czapka z daszkiem stała się już XIX wieku popularnym nakryciem głowy od Wielkopolski, przez Opoczyńskie, Kielecczyznę, Świętokrzyskie, aż po Kurpie.
Swoją formą maciejówka nawiązuje do kaszkietu, czyli czapki z daszkiem rozpowszechnionej niemalże w całej Europie, której historia sięga aż czternastowiecznej Anglii. Kaszkiet pierwotnie był częścią odzieży roboczej chroniącej głowę od uderzeń, a oczy, dzięki daszkowi, przed słońcem albo skaleczeniem. Zasadnicza różnica między kaszkietem a maciejówką była zauważalna w denku, które w tych pierwszych było większe i sztywne, zaś w maciejówkach mniejsze, miękkie i luźne. Od połowy XIX wieku do początków XX wieku maciejówka była rozpowszechnionym nakryciem głowy wśród członków organizacji rewolucyjnych, robotników i miejskiego proletariatu. Największą popularność jednak zdobyła w czasie I wojny światowej, kiedy to zasłynęła jako nakrycie głowy samego marszałka Józefa Piłsudskiego. Możemy ją zobaczyć m.in. na słynnym obrazie Wojciecha Kossaka "Józef Piłsudski na Kasztance". Przyszły Naczelnik Państwa uczynił maciejówkę najpierw oficjalną czapką organizacji strzeleckich, a następnie żołnierzy I Brygady Legionów Polskich.
Na polskiej wsi wszelkie czapki z daszkiem określano mianem kaszkietu. Stąd często, jak na przykład w Opoczyńskiem, maciejówkę zwano również kaśkietem. Czapki te pojawiły się w podmiejskich wsiach jeszcze pod koniec XIX, ale dopiero w okresie międzywojennym stały się najpopularniejszym męskim nakryciem głowy. Maciejówki noszone przez wiejskich elegantów były najczęściej szyte z granatowego sukna, w przeciwieństwie do szarych czapek legionistów. Przy okazji wesela kaszkiety drużby i kawalerów były odpowiednio zdobione kolorowym suknem, szychem czy pawimi piórami. W Opoczyńskiem maciejówki były noszone przez starszych mężczyzn jeszcze w drugiej połowie XX wieku. Można przypuszczać, iż prostota formy, łatwość wykonania i niska cena materiałów, z których były wykonane spowodowały, że szybko zastąpiły one inne typy nakryć głowy.
Pochodząca z 1925 roku czapka maciejówa stanowi jeden z elementów ciekawej kolekcji wiejskich, męskich nakryć głowy z całej Polski, znadujących się w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
Opracowała Ewa Rossal.
Bibliografia:
Atlas Polskich Strojów Ludowych: Adam Chętnik, Strój kurpiowski Puszczy Zielonej, PTL, Wrocław 1961 Adam Glapa, Strój międzyrzecko-babimojski(lubuski), PTL, Wrocław 1956
Janusz i Maria Kamoccy, Strój świętokrzyski, PTL, Wrocław 1961
Janina Krajewska, Strój opoczyński, PTL , Wrocław 1956
Maria Żywirska, Strój kurpiowski Puszczy Białej, PTL, Poznań 1952
Ela i Andrzej Banachowie, Słownik mody, Wiedza Powszechna, Warszawa 1962
Stanisław Chmielowski, Słownik nazw i wyrażeń związanych ze strojem ludowym Wielkopolski, Muzeum Okręgowe, Leszno 1995
Irena Turnau, Słownik ubiorów, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1999
