Dwie czapeczki dla nowonarodzonych dzieci, w wersji dla chłopca i dziewczynki. Czapeczki mają półkolisty kształt, w części tylnej są łukowato wycięte, a z przodu zakończone małym szpicem na środku. Czapeczka dla chłopca uszyta jest z wąskich pionowych pasków tkaniny jedwabnej w różnych kolorach (czerwonym, żółtym, zielonym, niebieskim, amarantowym, czarnym, pomarańczowym), ułożonych symetrycznie po obu stronach czapeczki i schodzących się na czubku. Czubek ozdobiony jest rodzajem pomponu, złożonego z kawałków kolorowych tkanin, białej koronki i złotego szychu. Dziewczęca wersja czapeczki uszyta jest również z wielobarwnych kawałków tkaniny jedwabnej (amarantowej, różowej, żółtej, czerwonej). Ułożono je sekwencyjnie od środka. Po bokach – dwa półkoliste kawałki czarnego, jedwabnego adamaszku broszowanego w zielono-żółto-fioletowe wzory kwiatowe. Brzegi obu czapeczek są lamowane czerwoną wstążeczką, a przód obszyty złotym szychem i ułożoną w zakładki białą koronką, przeplataną różnobarwnymi wstążeczkami. W części przedniej czapeczki, na środkowym pasku materiału znajdują się zdobienia wyszywane złotą nitką na kształt kwiatka. Na czapeczce dla chłopca umieszczono dwa kwiatki, jeden nad drugim, a po bokach dwie faliste linie wyszyte złotą i srebrną nicią. Z kolei na czapeczce dziewczęcej znajduje się jeden kwiatek, od którego odchodzi w górę falista linia, zakończona kółeczkiem, a po bokach znajdują się pojedyncze srebrne faliste linie. Od spodu czapeczki są podszyte białym płótnem.
W przeszłości temat wiejskiego ubioru dziecięcego nie stanowił głównej osi zainteresowań badaczy czy kolekcjonerów, stąd brak opracowań i materiałów ikonograficznych, a w niektórych przypadkach, jak przy ubraniach codziennych dla dzieci, brak obiektów. O modzie dziecięcej możemy mówić dopiero w odniesieniu do XIX wieku, kiedy to zostało odkryte „dzieciństwo” w jego współczesnym kształcie. Wcześniej nie zauważano specyfiki dzieciństwa i odrębności dziecka. W momencie uzyskania samodzielności ruchowej, dziecko traktowano jako dorosłego w miniaturze, czego przejawem był między innymi strój, będący pomniejszoną kopią ubioru dla dorosłych. Taki sposób ubierania służył głównie przystosowywaniu dzieci do ról, które będą pełnić w przyszłości. Od końca XVIII wieku, między innymi pod wpływem teorii głoszonych przez francuskiego filozofa Jean-Jacques Rousseau, dzieci zaczęto uznawać za odrębną społeczność. Poglądy na temat niezbędności zabawy oraz swobody przemieszczania się w prawidłowym rozwoju dziecka, doprowadziły do opracowania konkretnego ubioru dziecięcego, rodzaju sukni/koszuli, która pozostawiała użytkownikowi znacznie większą swobodę ruchu. Moda na odzież dziecięcą nie dotyczyła mieszkańców wsi, których ubiory czy nawet stroje długo nie miały cech wyróżniających, właściwych tylko dla jednej grupy wiekowej. W początkowym etapie życia dzieci były „ubierane” w tzw. powijaki, czyli kawałek tkaniny (najczęściej białego płótna), szczelnie owijającej ciało dziecka i tym samym ograniczającej ruchy. Po wyjściu z powijaków, dziecko przez pierwsze lata życia bez względu na płeć nosiło prostą koszulę, najczęściej lnianą lub uszytą z części garderoby znoszonej przez dorosłych. Dzieci nie miały własnego stroju odświętnego, stąd na wsi pojawiają się stroje będące, podobnie jak w przypadku strojów dziecięcych klas wyższych sprzed XIX wieku, imitacją strojów dla dorosłych. Strój dziecięcy zaczął ulegać przeobrażeniom w końcu okresu międzywojennego, wraz z łatwą dostępnością i niskim kosztem materiałów fabrycznych. Dzieciom szyto czy przerabiano ubrania z tkanin fabrycznych lub kupowano już gotowe ubrania w pobliskich miasteczkach.
Nakrycia głowy w postaci czapeczek, czepeczków, stanowiły jedyny element odzieży stricte dziecięcej, szytej i dostosowanej do wymogów i potrzeb dziecka wiejskiego. Przykłady mody na prezentowane czapeczki dziecięce możemy odnaleźć w wielu regionach Polski, głównie centralnej, tj.: na Kurpiach, w Łowickim, Opoczyńskim, Piotrkowskim i Rawskim, gdzie były spotykane jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku. Krój, forma, zestaw kolorów oraz elementy zdobnicze czapeczek były zróżnicowane nie tylko ze względu na region, z którego pochodziły, ale i na płeć dziecka. Czapeczki szyto z najrozmaitszych materiałów kupionych, kolorowej wełenki lub aksamitu, a często z resztek tkanin po gorsetach. Na szczególną uwagę zasługują zdobienia w postaci tasiemek, kokardek, karbowanych wstążeczek, kolorowych cekinów, paciorków, rozet ułożonych z różnokolorowych wstążeczek, błyszczących bombeczek, kwiatuszków z tkaniny. Na czubku czapeczek często naszywano kwiatki z tkaniny lub pompon szyty z kolorowych skrawków materiału, podobnie jak na prezentowanej czapeczce dla chłopca, nazywanej czapeczką ze Śmieciuchem. Krawędzie czapeczki obszywano kolorową, często czerwoną tasiemką. Ozdoby te miały swoją wymowę i znaczenie. Barwne czapeczki z Kurpiów spełniały oprócz funkcji praktycznej – ochrona przed warunkami atmosferycznymi – i estetycznej, również funkcję magiczną. Ze względu na znaczną umieralność noworodków i małych dzieci, czapeczki wraz z wszystkimi atrybutami, miały za zadanie chronić kruche życie niemowląt przed złymi urokami, chorobami, śmiercią. Stąd na czapeczkach pojawia się często kolor czerwony. Czerwone wstążki i tasiemki ze względu na kolor przyciągający wzrok, a także skojarzenia z krwią i z ogniem spalającym zło, stosowano jako środek chroniący przed urocznym spojrzeniem. Taką czapeczkę zakładano dziecku do chrztu, a następnie podczas świąt. Czapeczki miały także zapewnić dziecku pomyślność w przyszłości.
Prezentowane czapeczki wraz z pozostałymi ponad dwudziestoma nakryciami głowy dla dzieci z różnych regionów Polski, stanowią istotną część niewielkiej kolekcji wiejskiej odzieży dziecięcej zgromadzonej w Muzeum Etnograficznym w Krakowie.dar Cecylii Śniegockiej z 1920 roku.
Opracowała Elżbieta Pobiegły.
Bibliografia:
Philippe Aries, Historia dzieciństwa, Warszawa 2010;
Halina Bittner-Szewczykowa, Dziecko wiejskie, Kraków 1984, Rocznik MEK t.9: 18;
Adam Chętnik, Strój Kurpiowski Puszczy Zielonej, PTL Wrocław 1961, s.46-47;
Maria Lipok-Bierwiaczonek, Krystyna Pieronkiewicz-Pieczko, Dzieciństwo w etnograficznych zapiskach [w:] Dzieciństwo. Wystawa październik 2001- styczeń 2004. Muzeum Śląskie w Katowicach;
Maria Michalczyk, Dzieciństwo i wychowanie w minionych epokach i dzisiaj [w:] Dzieciństwo. Wystawa październik 2001- styczeń 2004. Muzeum Śląskie w Katowicach; Jadwiga Świątkowska , Strój Łowicki, PTL Poznań 1953, s.48;
Alicja Woźniak, Ubiór dziecięcy w zbiorach Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi [w:] Prace i Materiały MAiE w Łodzi. Seria Etnograficzna, nr 29: 1989-1990, s. 73-87;
Maria Żywirska, Strój Kurpiowski Puszczy Białej, Poznań PTL 1952, s.21; Maria Żywirska, Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura, Warszawa 1973, s.363.
