Buty zimowe z niskimi cholewami, uszyte ze skóry z miękkim futrem. Buty dziecięce (dziewczęce) lub kobiece, typ obuwia odświętnego, nie do użytku codziennego. Podeszwy wykonane ze skóry niedźwiedzia lub zająca morskiego (ros. lahtak), cholewki uszyte z tzw. kamusa – łap (nóg) młodego renifera. Buty bogato zdobione wzorami z naszytych, barwnych paciorków (koralików) szklanych. Górna krawędź cholewek irchowa (skóra bez włosia), ozdobiona wyszywaniem – aplikacjami z nici i skóry. Dekoracje zdobiące obuwie są typowo eweńskie, a ich bogactwo i obfitość świadczą, że są to buty odświętne.
Zdobiące cholewki wzory z paciorków były nie tylko ozdobą lecz posiadały znaczenie narracyjne w zależności od układu/kształtu zdobień i sekwencji zastosowanych kolorów. Czarne wzory mogły przedstawiać pary reniferów (lub stada reniferów), niebieskie pasy to rzeka, ale też i niebo. Z kolei czerwony kolor paciorków (nieobecny w opisywanym obiekcie) mógł oznaczać świt (lub zachód słońca). Zważywszy na bogactwo zdobień i niemal idealny stan zachowania, obuwie to było używane tylko na specjalne, świąteczne okazje lub też para została pozyskana jako zupełnie nowy, nieużywany wyrób eweńskich kobiet. W kolekcji MEK znajduje się druga, niemal analogiczna para eweńskiego obuwia o nr inwentaryzacyjnym 30557 (1–2)/MEK.
Ewenowie są ludem z grupy tunguskiej (ewenkijskiej), od wieków trudniący się koczowniczym pasterstwem, a ich kultura i sposób życia oparte są o hodowlę reniferów. Istnieje przysłowie: „Jest ren, jest Ewen. Nie ma rena, nie ma Ewena”. To właśnie przywiązanie do tradycyjnego, koczowniczego trybu życia oraz do hodowli renifera wyróżnia ich do dziś spośród licznej wspólnoty ludów zaliczanych do grupy ewenkijskiej.
Na przestrzeni wieków Ewenowie byli spychani na odległe tereny północno-wschodniej Azji, gdzie zasiedlili tereny obecnej Republiki Sacha (Jakucji), Obwodu Madagańskiego, Czukockiego Okręgu Autonomicznego oraz Kraju Kamczackiego (Kamczatki). Zmuszeni do egzystencji w skrajnie nieprzyjaznych, ekstremalnie zimnych rejonach tundry i lasotundry, nigdy nie byli zbyt liczni. Obecną, łączną populację tego koczowniczego narodu szacuje się na około 20 tysięcy osób. Pomimo przemian społeczno-gospodarczych, jakimi poddani zostali w czasach ZSRR oraz wyzwań, jakie niesie ze sobą współczesność, Ewenowie nadal dbają o swoje tradycje, których nieodzownym elementem był i pozostaje m.in. strój.
Obiekt wchodzi w skład kolekcji etnograficznej, zgromadzonej przez Benedykta Dybowskiego (1833–1930) w czasie, gdy pracował jako lekarz na rosyjskim kontrakcie rządowym na Kamczatce, w latach 1879–83. Kolekcja Dybowskiego tworzy zespół unikatowych, bezcennych wyrobów rzemiosła rdzennych mieszkańców dalekiej Syberii i Wysp Komandorskich. Zróżnicowane pod względem funkcji, materiału i techniki wykonania prezentują kulturę kilku grup etnicznych (w rosyjskiej nomenklaturze określanych jako rdzenne, małe narody Syberii i Dalekiego Wschodu). Wśród obiektów zgromadzonych przez Dybowskiego dominują przedmioty wykonane przez Koriaków, Itelmenów, Aleutów i Ewenów. W kolekcji liczącej w sumie ponad 130 eksponatów, kilkanaście spośród nich pochodzi od Ewenów – hodowców i pasterzy reniferów. Zespół ten tworzą elementy strojów: kaftany, fartuchy, czapki, rękawice i buty, zarówno męskie, jak i kobiece oraz dziecięce. Większość z nich (jeśli nie wszystkie) Benedykt Dybowski pozyskał od Gawryły Czulewuła, Ewena, z którym polski uczony współpracował przy udanej próbie introdukcji reniferów na leżące w sąsiedztwie Kamczatki Wyspy Komandorskie. Warto również dodać, że podczas współczesnych badań terenowych prowadzonych na Kamczatce w ramach projektu „Antropologiczna reinterpretacja kolekcji syberyjskiej ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie, pochodzącej od polskich badaczy Syberii XIX wieku” Maja Pietrwona Lomowcewa, jedna z eweńskich informatorek, udzieliła obszernego wywiadu, w którym wyjaśniła znaczenie ornamentów na odzieży eweńskiej ze zbiorów MEK.
PS Obecnie obiekt ten (wraz z pozostałymi 18 pochodzącymi z syberyjskiej kolekcji MEK) oglądać można na wystawie „Polskie poznawanie świata”, będącej częścią ekspozycji stałej Muzeum Miejskiego w Żorach (woj. Śląskie).
Opracował Jacek Kukuczka.
Bibliografia:
Lewina M.G., Istoriko-etnograficzeskij atlas Sibiri, Moskwa - Leningrad: Akademia Nauk ZSRR, 1961.
Dybowska Maria, Kamczatka i jej ludy autochtoniczne w fotografiach, tekstach i eksponatach Benedykta Dybowskiego, Warszawa, Wydawnictwo Kultur Północnych MAR 2003.
Informacje pozyskane od dr Ericha Kastena z Kulturstiftung Sibirien Fürstenberg (Niemcy), podczas wizyty studyjnej w MEK (28.02.2018).
Informacje pozyskane w trakcie badań terenowych w ramach projektu „Antropologiczna reinterpretacja kolekcji syberyjskiej ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie, pochodzącej od polskich badaczy Syberii XIX wieku”.
