Dzisiejsi Majowie to ponad połowa mieszkańców Gwatemali (69 proc. ludności), ale Indianie Ixil to niewielka grupa etniczna. Skupieni są wokół trzech niedużych centrów: Chajul, Nebaj i Cotzal. Należą do jednej z dwudziestu jeden grup językowo-kulturowych Gwatemali, wyróżniających się tradycyjnym stylem życia i ubiorem. Region mocno ucierpiał podczas trwającej trzydzieści lat wojny domowej (pokój podpisano w 1996 roku). Pomimo to Majowie Ixil w dużym stopniu zachowali dawne tradycje i stroje, stanowiące do tej pory integralną część ich codziennego i ceremonialnego życia. Są one pełne bogatej symboliki, zawierają liczne znaczenia kulturowe, społeczne, ekonomiczne i polityczne.
Szczególne pod tym względem są stroje kobiece, które do dziś są największym wyróżnikiem kultury Majów. Na kobiecy strój składa się bluzka huipil, spódnica corte, pas faja, także wyróżniające się nakrycie głowy, szal lub fartuch. Najważniejszym i „najwymowniejszym” elementem stroju kobiecego jest bluzka. Nazywana jest huipil lub güipil, słowem pochodzącym z języka „nahuatl” (dosł. „moje okrycie”), które zostało upowszechnione już w okresie prekolumbijskim przez azteckich handlarzy, a dzisiaj powszechnie stosowane w całej Mezoameryce. Krój i motywy zdobnicze bluzek noszonych przez kobiety Majów gwatemalskich w zasadzie nie zmieniły się od czasów konkwisty. Powtarzające się wzory oraz techniki tkackie są żywe do dziś, co potwierdza siłę przetrwania społeczności.
Noszona na wierzch lub do wewnątrz bluzka, zszyta jest z połączonych wzdłuż prostokątnych kawałków tkaniny bawełnianej (od jednego do trzech), wykonanej na tradycyjnym wąskim warsztacie tkackim, zw. telar de cintura, czasami – na pedałowym, a współcześnie również z tkaniny fabrycznej, która potem jest wyszywana lub pokrywana aplikacjami. Huipile często mają niezszyte boki. Charakteryzują się bogactwem tkanych i wyszywanych wzorów, pokrywających niejednokrotnie większą część tkaniny. Każda bluzka ma odmienny wzór, który jest jednym z ważnych elementów identyfikujących noszącą ją osobę. Innymi wyróżnikami dużo mówiącymi o statusie i pozycji społecznej właścicielki, miejscu z którego pochodzi, okazji podczas której je nosi są: materiał i sposób wykonania, kolorystyka, sposób noszenia czy rodzaj wycięcia pod szyją, który wskazywał na wiek i stan cywilny kobiety. Bluzka ceremonialna noszona na specjalne okazje (jak śluby, fiesty czy uroczystości organizowane przez bractwa religijne cofradia) wymaga specjalnego wzornictwa, nawiązującego do dawnej symboliki, np. pozwalającej wejść w interakcje z bóstwami. Jest zwykle większa, wykonana z lepszych materiałów i noszona na wierzch.
Prezentowana bluzka kobieca należąca do grupy Ixil jest elementem odzieży odświętnej. Wykonana jest z trzech prostokątnych kawałków tkaniny bawełnianej, niezszyta z boków. Większość powierzchni bluzki jest pokryta dopracowanym haftem tkackim w jasnej kolorystyce: pasy symbolicznych wzorów geometrycznych i zoomorficznych reprezentują ziemię, wszechświat, życie. Sama forma wzoru na bluzce po rozłożeniu tworzy kształt równoramiennego krzyża Majów, symbolizującego życie wieczne. Krzyż ten nazywany jest drzewem życia lub drzewem świata – jego cztery końce oznaczać mają cztery strony świata. Majowie interpretują je jako: serce niebios (głowa), serce ziemi (stopy), serce wiatru (prawe ramię) i serce wody (lewe ramię). Natomiast serce człowieka znajduje się w centrum krzyża. Jednak obowiązujące w społecznościach lokalnych zasady, narzucające pewne formy wzornictwa, nie ograniczają rozwoju zdobnictwa. Kobiety włączają w nie współczesne motywy, według własnych upodobań. Stąd też współczesne stroje Majów nie są archaiczne – można w nich znaleźć zarówno odniesienia do przeszłości i tradycji, jak i nowe przedstawienia włożone w ramy tradycyjnej kultury.
Obiekt stanowi część kolekcji strojów i kontekstowych fotografii z Gwatemali, zakupionej od Danuty Gowin, podróżniczki i kolekcjonerki, która nabyła je w terenie w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Jeszcze w czasie trwającego konfliktu wewnętrznego (poraz pierwszy w 1981 roku) dotarła do Gwatemalii. Podczas kolejnych, wielokrotnych pobytów wśród kilku rdzennych społeczności Majów zdobyła ich zaufanie, co pozwoliło jej na wnikliwe zapoznanie się z rzemiosłem tkackim oraz udział w rytualnych obrzędach i nabywanie obiektów bezpośrednio od wykonawczyń strojów oraz ich właścicielek, a także sporządzanie dokumentacji fotograficznej. Zakup kolekcji został dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu "Kolekcje muzealne".
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
J. Claire Odland. Fashioning Tradition: Maya Huipiles in the Field Museum Collections . FIELDIANA: ANTHROPOLOGY, N.S., NO. 38. APRIL 17, 2006.
Barbara Knoke de Arathoon. Prehispanic Traces in the Symbolism of Maya Weavings from Guatemala.
http://www.anthromuseum.missouri.edu http://www.nimpot.com/Huipiles/index.asp: http://www.flmnh.ufl.edu/Maya/maya7.htm
