„Wesoły obraz smutnego świata” to określenie twórczości Tadeusza Żaka w jednej z popularnych gazet. Dobrze charakteryzuje scenę batalistyczną ze zbioru MEK, ukazującą znany epizod wojny polsko-bolszewickiej. Bitwa nazwana „Cudem nad Wisłą” miała miejsce na przedpolach Warszawy w dniach 13-25 sierpnia 1920 roku i zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą. Wielką rolę w tej bitwie, określanej jako jedna z najważniejszych stoczonych w XX wieku, odegrał manewr Wojska Polskiego oskrzydlający Armię Czerwoną, poprowadzony przez Józefa Piłsudzkiego.
Twórca ukazał u góry po lewej domy i kościelne wieże Warszawy, przez którą przepływa Wisła dzieląca się na trzy rozgałęzienia. Pod niebem z krążkiem słońca i ciemnymi sylwetkami ptaków, po prawej stronie zostały ukazane skupiska domów przedmieścia. Obok nich wznosi się przydrożny krzyż, przy którym stoi kobieta. Jest świadkiem krwawego boju toczonego przez piechurów i jeźdźców. Bitwa rozgrywa się na drogach i trawiastych przestrzeniach między odnogami rzeki, przez którą wiodą mosty. Polskie wojsko (z orzełkami na czapkach) dowodzone przez jeźdźca w zielonym mundurze z białymi dystynkcjami goni uciekającą konnicę wroga, naciera na bolszewickich piechurów z bagnetami na karabinach i ostrzeliwuje wrogich żołnierzy. Wielu z nich leży pokonanych z krwawiącymi ranami. Wzdłuż drogi w dolnej części obrazu widnieje napis: „TŻak 1994”. Całość otacza brązowe obramowanie z ozdobnym pasem koloru żółtego i czerwonego.
Poważna tematyka obrazu i groza sytuacji, w której wróg znalazł się na przedmieściu stolicy kontrastuje z naiwnym, pogodnym charakterem malarstwa Tadeusza Żaka. Brak perspektywy i zaburzenie proporcji, uproszczenia, mnogość postaci i detali sprawiają, że wydarzenie jest odrealnione, a historia upodobniona do komiksu. Osoby dramatu i ich krew pełnią rolę drugorzędną, symboliczną.
Tadeusz Żak (1925-1998) jest zaliczany do wybitnych twórców nieprofesjonalnych. Prowadził gospodarstwo pod Kielcami i dorabiał jako ślusarz. Pierwsze prace plastyczne publicznie zaprezentował w 1973 roku. Uprawiał korzenioplastykę, rzeźbę w drewnie i kamieniu, ale malarstwo dawało mu najwięcej satysfakcji. Najczęściej tworzył wielopostaciowe kompozycje, pełne życia, o tematyce sakralnej i rodzajowej. Udział w licznych imprezach i rosnący popyt na jego prace sprawiły, że malarstwo, które początkowo taktował jak misję, stało się źródłem zysku. Stąd widoczna multiplikacja, albo wręcz powielanie raz opracowanych motywów, postaci lub grup. Serie o tej samej tematyce lub repliki prac, które odniosły powodzenie, w końcowym okresie zaczęły dominować w twórczości Tadeusza Żaka.
Zakup w 2014 roku od wnuczki twórcy. W zbiorach MEK znajduje się ponad 20 rzeźb i obrazów autorstwa Tadeusza Żaka. Były nabywane jeszcze w latach 70. XX wieku od samego twórcy, jak i później – od jego rodziny.
Opracowała Grażyna Mosio
Literatura:
Barbara Erber, Malarstwo i rzeźba Tadeusza Żaka, Kielce 1981
DK. Wesoły obraz smutnego świata, "Gazeta Wyborcza", Magazyn, 1994, vol. 33 / 77, s. 2
Aleksander Jackowski, Sztuka zwana naiwną, Warszawa 1995, s. 234.
