Figurka – stojąca postać kobieca w długiej sukni, nakryciu głowy przypominającym koronę, na plecach skrzydła, w rękach trzyma lichtarze ze świeczkami.
Figurka pochodzi z regionu Rudaw – pogranicza pomiędzy Czechami i niemiecką Saksonią, pasma górskiego nazywanego również Górami Kruszcowymi (niem. Erzgebirge, czes. Krušné hory). Od średniowiecza wydobywano tu rudy i kruszce: srebra, cyny, żelaza i miedzi, stąd podstawowym zajęciem miejscowej ludności było górnictwo. Pod koniec XVIII wieku złoża zaczęły się wyczerpywać i znacznie obniżono ich wydobycie, w rodzinach górniczych szukano więc innych źródeł dochodu. Zalesione okolice obfitowały w drewno, w związku z tym rozwinęła się tu chałupnicza, rodzinna, produkcja drewnianych, toczonych zabawek dziecięcych i w ten sposób powstał niemiecki ośrodek zabawkarski, znany do dziś pod nazwą Erzgebirge z centrum w Seiffen.
To tu z początkiem XIX wieku narodziły się brodate „dziadki do orzechów”, rozsławione przez opowiadanie E.T.A. Hoffmana i balet Piotra Czajkowskiego, czy do dziś popularne w całych Niemczech, pełniące funkcje zarówno drzewka jak i szopki bożonarodzeniowej – piramidy z kręcącymi się skrzydłami wiatraka, pod wpływem ciepła z palących się świeczek. Jednak najbardziej związane z ośrodkiem i traktowane jako symbol Erzgebirge i Bożego Narodzenia, są figurki – świeczniki, przedstawiające górnika oraz anioła.
Wedle popularnych wyobrażeń anioł w zmaterializowanej postaci pojawia się jako młodzieniec i tak najczęściej był przedstawiany w ikonografii, natomiast ta figurka wyraźnie ma kształty kobiece. Jej forma, poza dodanymi skrzydłami, lichtarzykami i nakryciem głowy jest niemal identyczna z wyrabianymi w Erzgebirge zabawkami – lalkami, zawsze toczonymi, o wysmukłej, wąskiej w talii postaci, pyzatej twarzy z malowanymi, wyrazistymi oczami, rumieńcami i z ostrym, małym noskiem.
Przy niebezpiecznej pracy górników Anioł Stróż ma dla nich specjalne znaczenie, podobnie jak światło - symbol życia, a świeczniki wystawiane przez kobiety do okien podczas zimowych, ciemnych dni miały wskazywać drogę do domu górnikom wracającym z pracy. Wedle miejscowej tradycji, gdy w rodzinie rodziło się dziecko, ojciec wykonywał dla chłopca figurkę górnika a dla dziewczynki – figurkę anioła. W czasie adwentu i świąt Bożego Narodzenia wystawiane były w oknach, wraz z zapalonymi świecami.
Anioł – świecznik, wraz z kilkoma zabawkami z Erzgebirge trafił do Muzeum Etnograficznego w Krakowie w 1938 roku dzięki współpracy między muzeami, przekazany z Grassi Museum w Lipsku za pośrednictwem p. Efrydy v. Fürstenwald. W bogatej kolekcji drewnianych zabawek znakomitą większość stanowią zabawki wytwarzane w polskich ośrodkach zabawkarstwa ludowego, jednak inne ośrodki europejskie mają tu też swoje reprezentacje.
Opracowała Małgorzata Oleszkiewicz.
Bibliografia:
Bujak Jan, Zabawki w Europie. Zarys dziejów-rozwój zainteresowań, Kraków 1988.
Peschel Tina, Neuland-Kitzerow Dagmar, Weihnachts-pyramiden. Tradition und Moderne, Berlin 2012
