Model przedstawiający postać aleuckiego myśliwego strzelającego w pozycji leżącej ze strzelby do foki. Zarówno postać Aleuta jak i foki oraz akcesoriów (broń, podpórka pod strzelbę) wykonane z drewna. Figurka myśliwego ubrana została w kamlejkę (anorak), czyli odzież wierzchnią z kapturem wykonywaną z kiszek ssaków morskich i buty ściągnięte w kostkach rzemieniami. Podobne rzemienne paski zabezpieczają krawędzie rękawów oraz opasują myśliwego w biodrach. Strzelba wykonana z jednego kawałka ciemnego drewna oparta jest na pionowej deseczce. Figurka foki również wykonana z jednego kawałka drewna, umocowana na drewnianej podstawce. Ułamana prawa płetwa boczna figurki. Całość (myśliwy i foka) przymocowane do drewnianej, prostokątnej deseczki o wymiarach: 26cm x 11,5 cm.
Obiekt pochodzi z Wysp Komandorskich, małego archipelagu oddalonego o kilkaset kilometrów od wschodnich wybrzeży Półwyspu Kamczackiego. Czas wykonania i pozyskania modelu to lata 1879 -1883, tożsamy z czasem pracy i pobytu Benedykta Dybowskiego w Kraju Kamczackim. Model wykonany przez Aleutów, zamieszkujących Wyspę Beringa lub Wyspę Miedzianą. Obecnie Wyspy Komandorskie wchodzą w skład Kraju Kamczackiego Federacji Rosyjskiej. Od lat 60. XX wieku, zamieszkała jest już tylko Wyspa Beringa.
Kolekcja etnograficzna zgromadzona przez Benedykta Dybowskiego (1833 - 1930) w latach zesłania w Kraju Zabajkalskim oraz w trakcie pracy na rządowym kontrakcie na Kamczatce w latach 1879 - 1883, to zespół unikalnych i bezcennych wyrobów rzemiosła rdzennych mieszkańców dalekiej Syberii i Wysp Komandorskich. Zróżnicowane pod względem funkcji, materiału i techniki wykonania, prezentują kulturę kilku grup etnicznych, (w rosyjskiej nomenklaturze określanych jako rdzenne, małoliczebne narody północy, Syberii i Dalekiego Wschodu) wśród których dominują obiekty wykonane przez Koriaków, Itelmenów, Ewenów i Aleutów. W kolekcji Dybowskiego liczącej ponad 130 eksponatów, dominują elementy strojów, broń. Do najcenniejszych obiektów należą niewątpliwie aleucka parka (futro ze skórek/skalpów ptasich z piórami), również aleuckie kamlejki (anoraki) wykonane z jelit ssaków morskich, czy wreszcie koriackie i itelmeńskie kuklanki (futra), uszyte ze skór reniferów i jeleni.
Osobną grupę w kolekcji Dybowskiego tworzą modele. W etnograficznych kolekcjach od dawna istotnym problemem metodologicznym i zarazem badawczym pozostaje kwestia lalki jako dokumentu, lalki/modelu/manekina jako metody służącej zachowaniu/udokumentowaniu stroju czy typu antropologicznego1. Na gruncie polskiej etnografii problem miejsca, jakie przypisano lalce/modelowi w archiwum wiedzy w jakiś sposób skodyfikowała instrukcja opublikowana w „Wiśle” w 1888. W kolekcji Dybowskiego mamy głównie przedstawienia sań i łodzi (kajaków). Są to precyzyjnie wykonane przez Koriaków, Itelmenów i Aleutów, miniatury oryginalnych środków transportu mieszkańców Kamczatki i Wysp Komandorskich. Niewielka część stanowią modele domostw, ubiorów i tzw. modele sytuacyjne (np. polowanie na foki). Modele, choć niepozorne w swych rozmiarach i często wartościowane negatywnie ze względu na wykonane wskutek zewnętrznego zapotrzebowania, są jednak cennym dokumentem czasu i sposobu obrazowania rdzennych kultur Dalekiego Wschodu.
Czy jednak modele pozyskane przez Benedykta Dybowskiego różni coś od wielu innych modeli, w tym tych pochodzących z Syberii i Dalekiego Wschodu? Niemal "hurtowe" ilości tychże modeli pozyskiwanych przez badaczy, podróżników i np. poszukiwaczy złota (jak w przypadku kolekcji modeli zgromadzonych przez Konstantego Podhorskiego, również znajdujących się w zbiorach MEK) świadczą o tym, że istniał wówczas nie tylko popyt, ale i pokaźna podaż modeli m. in. na płn.-wsch. krańcach Azji. Czy i modele z kolekcji Benedykta Dybowskiego są pokłosiem tego zjawiska? Tu nasuwają się pewne wątpliwości. Postawa Dybowskiego (etyczna i badawcza), a przede wszystkim długoletnia współpraca z instytucjami naukowo-badawczymi i znajomość samego procederu kolekcjonowania (obiektów przyrodniczych), skłania ku temu by sądzić, że część zebranej kolekcji mogła powstać na jego zamówienie. Polski uczony już wówczas zdawał sobie sprawę, że jest świadkiem początku końca kultury (ba, egzystencji) Aleutów na Komandorach. Zastosował więc (będąc tego świadom czy nie) manewr, który później w etnografii nazwany został "etnografią/antropologią naglącą", a polegający na kolekcjonowaniu możliwie najszerszej gamy przedmiotów mogących posłużyć potem do przedstawienia (opisu) danej kultury. W ten sposób, dzięki niewątpliwemu zaangażowaniu samego badacza, możemy dziś podziwiać modele - dokument kultury, która nie dotrwała do naszych czasów.
Opracował Jacek Kukuczka.
Bibliografia:
Korsuń S.A. Alieuty. Katałog kolliekcij Kunstkamiery, Muziej Antropołogii i Etnografii im. Pietra Bolszogo (Kunstkamera) RAN, Sankt Petersburg 2014
Grabski Marek Modele i makiety w muzealnictwie etnograficznym, Rocznik Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie, t. XVI, s. 115-152
Dolińska Magdalena Modele i makiety w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, Rocznik Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie, t. XVI, s. 153-192
Izabela Kopania, tekst o roli modelu-dokumentu w etnografii, przygotowywany do publikacji w: "Dolls and Puppets as Artistic and Cultural Phenomena", t. III (wyd. Akademia Teatralna w Warszawie i IHS UW, tom w przygotowaniu).
1) materiały Izabeli Kopani, autorki tekstu o roli modelu w etnografii, przygotowywanego do publikacji w: "Dolls and Puppets as Artistic and Cultural Phenomena", t. III (wyd. Akademia Teatralna w Warszawie i IHS UW, tom w przygotowaniu).
Obiekt pochodzi z Wysp Komandorskich, małego archipelagu oddalonego o kilkaset kilometrów od wschodnich wybrzeży Półwyspu Kamczackiego. Czas wykonania i pozyskania modelu to lata 1879 -1883, tożsamy z czasem pracy i pobytu Benedykta Dybowskiego w Kraju Kamczackim. Model wykonany przez Aleutów, zamieszkujących Wyspę Beringa lub Wyspę Miedzianą. Obecnie Wyspy Komandorskie wchodzą w skład Kraju Kamczackiego Federacji Rosyjskiej. Od lat 60. XX wieku, zamieszkała jest już tylko Wyspa Beringa.
Kolekcja etnograficzna zgromadzona przez Benedykta Dybowskiego (1833 - 1930) w latach zesłania w Kraju Zabajkalskim oraz w trakcie pracy na rządowym kontrakcie na Kamczatce w latach 1879 - 1883, to zespół unikalnych i bezcennych wyrobów rzemiosła rdzennych mieszkańców dalekiej Syberii i Wysp Komandorskich. Zróżnicowane pod względem funkcji, materiału i techniki wykonania, prezentują kulturę kilku grup etnicznych, (w rosyjskiej nomenklaturze określanych jako rdzenne, małoliczebne narody północy, Syberii i Dalekiego Wschodu) wśród których dominują obiekty wykonane przez Koriaków, Itelmenów, Ewenów i Aleutów. W kolekcji Dybowskiego liczącej ponad 130 eksponatów, dominują elementy strojów, broń. Do najcenniejszych obiektów należą niewątpliwie aleucka parka (futro ze skórek/skalpów ptasich z piórami), również aleuckie kamlejki (anoraki) wykonane z jelit ssaków morskich, czy wreszcie koriackie i itelmeńskie kuklanki (futra), uszyte ze skór reniferów i jeleni.
Osobną grupę w kolekcji Dybowskiego tworzą modele. W etnograficznych kolekcjach od dawna istotnym problemem metodologicznym i zarazem badawczym pozostaje kwestia lalki jako dokumentu, lalki/modelu/manekina jako metody służącej zachowaniu/udokumentowaniu stroju czy typu antropologicznego1. Na gruncie polskiej etnografii problem miejsca, jakie przypisano lalce/modelowi w archiwum wiedzy w jakiś sposób skodyfikowała instrukcja opublikowana w „Wiśle” w 1888. W kolekcji Dybowskiego mamy głównie przedstawienia sań i łodzi (kajaków). Są to precyzyjnie wykonane przez Koriaków, Itelmenów i Aleutów, miniatury oryginalnych środków transportu mieszkańców Kamczatki i Wysp Komandorskich. Niewielka część stanowią modele domostw, ubiorów i tzw. modele sytuacyjne (np. polowanie na foki). Modele, choć niepozorne w swych rozmiarach i często wartościowane negatywnie ze względu na wykonane wskutek zewnętrznego zapotrzebowania, są jednak cennym dokumentem czasu i sposobu obrazowania rdzennych kultur Dalekiego Wschodu.
Czy jednak modele pozyskane przez Benedykta Dybowskiego różni coś od wielu innych modeli, w tym tych pochodzących z Syberii i Dalekiego Wschodu? Niemal "hurtowe" ilości tychże modeli pozyskiwanych przez badaczy, podróżników i np. poszukiwaczy złota (jak w przypadku kolekcji modeli zgromadzonych przez Konstantego Podhorskiego, również znajdujących się w zbiorach MEK) świadczą o tym, że istniał wówczas nie tylko popyt, ale i pokaźna podaż modeli m. in. na płn.-wsch. krańcach Azji. Czy i modele z kolekcji Benedykta Dybowskiego są pokłosiem tego zjawiska? Tu nasuwają się pewne wątpliwości. Postawa Dybowskiego (etyczna i badawcza), a przede wszystkim długoletnia współpraca z instytucjami naukowo-badawczymi i znajomość samego procederu kolekcjonowania (obiektów przyrodniczych), skłania ku temu by sądzić, że część zebranej kolekcji mogła powstać na jego zamówienie. Polski uczony już wówczas zdawał sobie sprawę, że jest świadkiem początku końca kultury (ba, egzystencji) Aleutów na Komandorach. Zastosował więc (będąc tego świadom czy nie) manewr, który później w etnografii nazwany został "etnografią/antropologią naglącą", a polegający na kolekcjonowaniu możliwie najszerszej gamy przedmiotów mogących posłużyć potem do przedstawienia (opisu) danej kultury. W ten sposób, dzięki niewątpliwemu zaangażowaniu samego badacza, możemy dziś podziwiać modele - dokument kultury, która nie dotrwała do naszych czasów.
Opracował Jacek Kukuczka.
Bibliografia:
Korsuń S.A. Alieuty. Katałog kolliekcij Kunstkamiery, Muziej Antropołogii i Etnografii im. Pietra Bolszogo (Kunstkamera) RAN, Sankt Petersburg 2014
Grabski Marek Modele i makiety w muzealnictwie etnograficznym, Rocznik Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie, t. XVI, s. 115-152
Dolińska Magdalena Modele i makiety w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, Rocznik Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie, t. XVI, s. 153-192
Izabela Kopania, tekst o roli modelu-dokumentu w etnografii, przygotowywany do publikacji w: "Dolls and Puppets as Artistic and Cultural Phenomena", t. III (wyd. Akademia Teatralna w Warszawie i IHS UW, tom w przygotowaniu).
1) materiały Izabeli Kopani, autorki tekstu o roli modelu w etnografii, przygotowywanego do publikacji w: "Dolls and Puppets as Artistic and Cultural Phenomena", t. III (wyd. Akademia Teatralna w Warszawie i IHS UW, tom w przygotowaniu).
