Kolorowa papużka z wdzięcznie przechyloną główką usiadła w drucianym kółku. Niewielka (11 cm długości) figurka została wyrzeźbiona w lekkim drewnie, lipowym lub świerkowym, jej powierzchnia jest dokładnie wygładzona i pokryta polichromią. Nóżki papużki to końce cienkiego drucika umocowanego w podbrzuszu i ukształtowanego w kółko wokół figurki.
Jak zapisano w dokumentacji muzealnej papużka wraz z podobnymi figurkami ptaszków pochodzi z 1947 roku, z Koszarawy (obecnie woj. śląskie). Jest to miejscowość, która należy do największego i najstarszego w Polsce ośrodka chałupniczej produkcji zabawkarskiej, nazywanego – z racji regionu, w którym występuje – żywieckim. Zabawki dla dzieci zaczęto wyrabiać tam już w XIX wieku, początkowo jako produkcję uboczną przy wyrobie sprzętów i narzędzi drewnianych. Asortyment zabawek był zróżnicowany i tak: Koszarawa kojarzy się przede wszystkim z kołyskami i łóżeczkami dla lalek, Lachowice z bryczkami i konikami, a z barwnie malowanych ptaszków słynie po dzień dzisiejszy - Stryszawa. Wg Tadeusza Seweryna tę twórczość zapoczątkował w Stryszawie Teofil Mentel, który po odsłużeniu kilku lat u pustelnika w Kalwarii gdzie pomagał przy wyrobie dewocjonaliów, dostał od niego atlas ptaków. Wzorując się na nim, a także obserwując żywe ptaki, których we wsi było dużo, zaczął strugać z drewna małe figurki ptaszków malując je żywymi kolorami. Od niego tę umiejętność przejęli inni członkowie rodziny, a następnie sąsiedzi w Stryszawie.
Nic jednak nie wiadomo o twórcach ptaszków pochodzących z Koszarawy. Niewykluczone, że zapis w dokumentacji jest omyłkowy i te kilkanaście delikatnych ptaszków, zawieszonych w drucianych kółkach może nie tylko pochodzić ze Stryszawy ale może nawet wyszło spod rąk samego Teofila Mentla?
Zadano mi kiedyś pytanie, dlaczego współcześni twórcy ze Stryszawy obok rodzimych ptaków tworzą też egzotyczne papugi, jednocześnie podkreślając kontynuację dawnych, ludowych wzorów. Wśród najstarszych zachowanych w krakowskim Muzeum Etnograficznym żywieckich ptaszków są nie tylko papugi, ale też kanarki. Teofil Mentel miał przecież atlas ptaków a żywe papugi mógł zobaczyć choćby na odpuście, wyciągające losy u kataryniarza, czy podpatrzył przez okno w czyimś mieszkaniu w mieście. A może sposób umieszczania ptaszków w drucianym kółku miał swój początek w kółkach zawieszanych w klatkach z papugami?
Kolekcja stryszawskich ptaszków pochodzących z lat 30. XX wieku poprzez cały XX wiek do współczesności w Muzeum Etnograficznym w Krakowie liczy już obecnie ok. 200 obiektów. Analogiczną papużkę można zobaczyć w Muzeum na ekspozycji stałej w części Od-nowa, gdzie jest pokazana wśród innych rzeczy jakie były sprzedawane na straganach krakowskiego Emausu.
Opracowała Małgorzata Oleszkiewicz.
Bibliografia:
Oleszkiewicz Małgorzata, Ośrodek zabawkarski w Stryszawie i Lachowicach, /w/ Rocznik Babiogórski, 4/2002;
Oleszkiewicz Małgorzata, Kolorowy świat stryszawskich ptaków. Okiem etnografa…, /w:/ Kalendarz Babiogórski. Ptaki 2016, Sucha Beskidzka 2016;
Seweryn Tadeusz, Polskie zabawki ludowe, Warszawa 1960;
Udziela Seweryn, Przemysł drzewny w Koszarawie, [w:] Przemysł i Rzemiosło, R.I, nr 2, Kraków 1921.
Jak zapisano w dokumentacji muzealnej papużka wraz z podobnymi figurkami ptaszków pochodzi z 1947 roku, z Koszarawy (obecnie woj. śląskie). Jest to miejscowość, która należy do największego i najstarszego w Polsce ośrodka chałupniczej produkcji zabawkarskiej, nazywanego – z racji regionu, w którym występuje – żywieckim. Zabawki dla dzieci zaczęto wyrabiać tam już w XIX wieku, początkowo jako produkcję uboczną przy wyrobie sprzętów i narzędzi drewnianych. Asortyment zabawek był zróżnicowany i tak: Koszarawa kojarzy się przede wszystkim z kołyskami i łóżeczkami dla lalek, Lachowice z bryczkami i konikami, a z barwnie malowanych ptaszków słynie po dzień dzisiejszy - Stryszawa. Wg Tadeusza Seweryna tę twórczość zapoczątkował w Stryszawie Teofil Mentel, który po odsłużeniu kilku lat u pustelnika w Kalwarii gdzie pomagał przy wyrobie dewocjonaliów, dostał od niego atlas ptaków. Wzorując się na nim, a także obserwując żywe ptaki, których we wsi było dużo, zaczął strugać z drewna małe figurki ptaszków malując je żywymi kolorami. Od niego tę umiejętność przejęli inni członkowie rodziny, a następnie sąsiedzi w Stryszawie.
Nic jednak nie wiadomo o twórcach ptaszków pochodzących z Koszarawy. Niewykluczone, że zapis w dokumentacji jest omyłkowy i te kilkanaście delikatnych ptaszków, zawieszonych w drucianych kółkach może nie tylko pochodzić ze Stryszawy ale może nawet wyszło spod rąk samego Teofila Mentla?
Zadano mi kiedyś pytanie, dlaczego współcześni twórcy ze Stryszawy obok rodzimych ptaków tworzą też egzotyczne papugi, jednocześnie podkreślając kontynuację dawnych, ludowych wzorów. Wśród najstarszych zachowanych w krakowskim Muzeum Etnograficznym żywieckich ptaszków są nie tylko papugi, ale też kanarki. Teofil Mentel miał przecież atlas ptaków a żywe papugi mógł zobaczyć choćby na odpuście, wyciągające losy u kataryniarza, czy podpatrzył przez okno w czyimś mieszkaniu w mieście. A może sposób umieszczania ptaszków w drucianym kółku miał swój początek w kółkach zawieszanych w klatkach z papugami?
Kolekcja stryszawskich ptaszków pochodzących z lat 30. XX wieku poprzez cały XX wiek do współczesności w Muzeum Etnograficznym w Krakowie liczy już obecnie ok. 200 obiektów. Analogiczną papużkę można zobaczyć w Muzeum na ekspozycji stałej w części Od-nowa, gdzie jest pokazana wśród innych rzeczy jakie były sprzedawane na straganach krakowskiego Emausu.
Opracowała Małgorzata Oleszkiewicz.
Bibliografia:
Oleszkiewicz Małgorzata, Ośrodek zabawkarski w Stryszawie i Lachowicach, /w/ Rocznik Babiogórski, 4/2002;
Oleszkiewicz Małgorzata, Kolorowy świat stryszawskich ptaków. Okiem etnografa…, /w:/ Kalendarz Babiogórski. Ptaki 2016, Sucha Beskidzka 2016;
Seweryn Tadeusz, Polskie zabawki ludowe, Warszawa 1960;
Udziela Seweryn, Przemysł drzewny w Koszarawie, [w:] Przemysł i Rzemiosło, R.I, nr 2, Kraków 1921.
