Wzdłuż dłuższego boku kartonika dwa symetryczne otwory wskazujące na wyjęcie ze sznurowanego albumu bądź segregatora. W lewym górnym rogu odwrocia pieczątka: „Prof. Friederichsen / Photo. Nr. ….. / Datum: …..” z odręcznym uzupełnieniem: „465 / 4.7.1916”. Obok odręczny podpis czarnym atramentem w języku niemieckim: „Jude und littanische Kinder erdbeeren einpacken bei Podubis an Dubissa südwestl Schaulen”.
Przedstawiona tutaj fotografia powstała dokładnie sto lat temu – 4 lipca 1916 r. Wykonana została na drodze nieopodal miejscowości Podubis, położonej nad rzeką Dubisą w pow. szawelskim na terytorium historycznej Żmudzi, prawdopodobnie tuż po jej zdobyciu przez wojska niemieckie. Widzimy na niej starszego mężczyznę oraz grupę dzieci w towarzystwie kobiety pakujących do wiklinowego kosza zebrane w lesie jagody. Brodaty mężczyzna to jeden z przedstawicieli żydowskiej społeczności Podubisia, która zamieszkiwała to niewielkie miasteczko od XIX w.
W 1749 r. w Podubisie wybudowano klasztor oo. Bazylianów, czego efektem była również zmiana nazwy samej miejscowości. Od tej pory Podubisie stały się Bazylianami (lit. Bazilionai), choć w lokalnej tradycji funkcjonowały jeszcze długo jako Podubiś Bazyliański. Znaczenie miasteczka wzrosło także dzięki otrzymanym przywilejom czterech jarmarków dorocznych, które funkcjonowały obok tradycyjnych targów i cieszyły się ogromną popularnością wśród okolicznej ludności. Rzemiosło oraz drobny i obwoźny handel zdominowany był przez miejscowych Żydów.
Wybuch wojny i zdobycie regionu żmudzkiego przez nacierającą armię niemiecką przyniosły ogromne zniszczenia. Cofające się wojska rosyjskie spaliły synagogę w pobliskich Szawlach. Lokalna gospodarka została zachwiana, ale cykl życia mieszkańców wciąż wyznaczały cotygodniowe targi. Na jednym z nich stary Żyd sprzedawał jagody.
Fotografia pochodzi z zespołu firmowanego przez Deutsches Ausland-Institut – zakładu naukowego powołanego w styczniu 1917 r. w Stuttgarcie, którego celem była dokumentacja ludności niemieckiej na obczyźnie. Fotografie znajdujące się w zasobie MEK, niemal 1300 sztuk, pochodzą przeważnie z 1916 i 1917 r. Około 1944 r. Institut für Deutsche Ostarbeit (Instytut Niemieckich Prac na Wschodzie) zorganizował w Krakowie wystawę pt. „Besiedlungsgeschichte und Volkskultur der deutschen Siedlungen im G. G.” („Historia kolonizacji i kultura ludowa osiedli niemieckich w Generalnym Gubernatorstwie”). Materiały wystawowe napływały z wielu placówek naukowych, również z głębi Rzeszy. Przedsięwzięcie wspomógł także DAI, nadsyłając prawdopodobnie albumy fotograficzne dokumentujące tereny byłego Królestwa Polskiego. W trakcie pospiesznej ewakuacji IDO latem 1944 roku tylko część dokumentacji została zabezpieczona i wywieziona z Krakowa. Większość materiałów pozostała do dyspozycji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prawdopodobnie właśnie w ten sposób część materiałów IDO o charakterze etnograficznym trafiła na początku lat 50-tych do Muzeum Etnograficznego, a wraz z nimi dokumentacja fotograficzna terenów byłej Kongresówki.
Opracowała Kamila Wasilewska-Prędki.
Bibliografia:
Teresa Bałuk-Ulewiczowa, Wyzwolić się z błędnego koła. Institut für Deutsche Ostarbeit w świetle dokumentów Armii Krajowej i materiałów zachowanych w Polsce, Kraków 2004
Andrzej Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918, Kraków 2014
Dov Levin, Pinkas Hakehillot Lita (Encyclopedia of Jewish Communities in Lithuania), Jerozolima 1996
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 8, Warszawa 1887
Shmuel Spector, The Encyclopedia of Jewish Life. Before and During the Holocaust, t. 1 i 3, Nowy Jork 2001
