Bon dominialny na 3 Marki Dominium Łopiszewo, d. Wielkie Księstwo Poznańskie (dziś woj. wielkopolskie), prawdopodobnie I emisja z 8 sierpnia 1914 roku. Bon na fragmencie karty do gry – ósemki karo. To prostokąt (31 mm na 47 mm) z obciętymi 3 rogami i jednym fabrycznie zaokrąglonym, z odręcznym napisem czarnym atramentem „Drei Mark 3”, opieczętowany fioletowo w j. niem.: „Gutsrerwaltung/ Lopischewo/ bei Ritschenwalde”, na rewersie z niebieskim wzorem podobny stempel. Nakład bonu wynosił 164 egzemplarze. Emitentem był Zarząd Dóbr w Łopiszewie, a właścicielem majątku Julius Peter Hoffmann. W skład majątku wchodziło kilka folwarków, więc bony mogły być używane w kilku miejscowościach.
Katalog bonów Bogusława Sikorskiego tak charakteryzuje Łopiszewo: „dominium i gmina, pow. Obornicki, 3305 mórg rozległości, 3 miejscowości: Łopiszewo dominium i folwarki Krężoły i Chmielewo, 348 mieszkańców, gorzelnia, młyn, cegielnia, poczta w Ryczywole o 1 km, stacja kolei żelaznej w Obornikach o 7 km”. W Ryczywole zachował się pochodzący z pocz. XX w. budynek dworu, obecnie mieści się w nim prywatna klinika. Portal oborniki.com przekazuje informacje o niedawnym spotkaniu potomków rodu Hoffmannów i von Sierakowskich z mieszkańcami. To lokalna społeczność wyszła z inicjatywą odnalezienia niemieckiej rodziny, która musiała opuścić Łopiszewo w 1945 roku.
W kolekcji MEK jest także 7 innych bonów z tej emisji wykonanych na fragmentach kart z różnych talii: 2 o wartości 50 fenigów (trójka kier i trójka pik), 2 o wartości 1 marki (trefl), 1 o wartości 3 marek (siódemka kier) i 2 o wartości 5 marek (kier i trefl). To niecodzienna forma dla środka płatniczego. Sikorski pisze iż „zapewne z uwagi na pośpiech sporządzona została na miejscu w sposób wysoce prymitywny”. Być może ponowne wykorzystanie kart świadczy o gospodarności Zarządu Dóbr, ale zaskakuje skojarzeniem przedmiotu używanego do gier, hazardu i wróżb, a więc rządzonego losem, z zapłatą za pracę.
Pieniądz zastępczy na ziemiach polskich pozostawał w obiegu od XVII do XX wieku i pełnił zmienne funkcje. Emitowany był m. in. przez właścicieli dóbr ziemskich – to właściciel określał formę pieniądza, który funkcjonował w formie blaszek, monet czy druków, nazywanych „kwitami dworskimi”. Jan Słomka pisząc o zachodniej Galicji u progu XX wieku zauważał: „Podniszczone kwitki, których drudzy obawiali się już przyjmować, niesiono najczęściej do propinacji [karczma] i płacono nimi za wódkę, propinator bowiem, mając z kancelarią dworską częstszą styczność, mógł je tam najłatwiej wymienić na nowe”.
Na znakach rozliczeniowych z kolekcji MEK zamiast nominałów często pojawia się określenie pracy, np. „dniówka leśna”, „dzień pieszy zimowy”, „dzień zaprzęgowy”, „25 centów za dzień pieszy wypłaci kasa”, „jeden dzień kopania kartofli”. System pieniądza zastępczego był także walutą pańszczyzny, która w Łopiszewie w czasie powstania bonu już dawno nie funkcjonowała. Zniesiona została w Wielkim Księstwie Poznańskim w 1823, a regulacja wytworzyła dużą grupę małorolnych zasilających szeregi robotników folwarcznych.
Bon pochodzi z kolekcji zakupionej w 1980 roku od Anatola Gupieńca, łódzkiego historyka sztuki i kolekcjonera, muzealnika, miłośnika ekslibrysów, barwnej postaci i zasłużonego numizmatyka. Gupieniec był także przyjacielem Zbigniewa Nienackiego i według fanów prozy tego autora, został sportretowany w powieści „Laseczka i tajemnica” oraz jako Waldemar Batura, główny przeciwnik Pana Samochodzika.
Opracowała Magdalena Zych
Literatura:
Bogusław Sikorski, Pieniądz Zastępczy Majątków Ziemskich, katalog bonów dominialnych t. III, Piła 1996;
Jan Słomka, Pamiętniki włościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983;
Edward Waligóra, Znaki rozliczeniowe folwarków polskich od XVI do XX wieku, Polska Sztuka Ludowa 1980, nr 3-4;
