Kabaty („kaboty”), chociaż występowały powszechnie w stroju męskim Krakowiaków z końca XIX i początku XX wieku, są mniej znanym jego elementem. Pojawiły się prawdopodobnie na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku, wraz z modernizowaniem się stroju. Noszono je zarówno w ubiorze świątecznym jak i codziennym. Mężczyźni używali ich jako odzieży wierzchniej albo wkładali je pod sukmanę lub sięgający ponad kolana granatowy kaftan bez rękawów. Niekiedy zakładali na nie szeroki skórzany pas-trzos. Były popularnym ubiorem zwłaszcza młodych mężczyzn i chłopców.
Świąteczne kabaty szyto z fabrycznego sukna (w kolorach: czerwonym, niebieskim, granatowym, fioletowym, zielonym, białym), rzadziej z aksamitu lub fabrycznej, pasiastej dzianiny wełnianej. Szczegóły kroju i sposób dekoracji różniły się nieco pomiędzy poszczególnymi terenami, zmieniały się też w czasie. Włodzimierz Tetmajer, malarz mieszkający w podkrakowskich Bronowicach, któremu zawdzięczmy opis stroju Krakowiaków z przełomu XIX i XX wieku, pisząc o kabatach zauważył: "Rozmaitość tu już wielka w zdobieniu, co wieś to inaczej... Wyszywają kabaty guzikami metalowymi, szychem i tzw. "krepinką" [pasmanteryjne „ząbki”] a z biegiem lat ozdoby się upraszczają i dziś powszechny jest kabat bez ozdób” [W. Tetmajer, Ubiory ludu polskiego. Krakowskie. T.2, 1909, s.13]. Postaci mężczyzn i chłopców w czerwonych, dekorowanych pasmanterią bluzach można zobaczyć na niektórych obrazach malarzy końca XIX w. (np. W. Tetmajer „Zaloty” 1894, „Muzykanci w Bronowicach” 1891, Aleksander Gierymski „Chłopiec niosący snop” ok. 1895).
W czasie słynnego wesela Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, w 1900 r., podobny kabat włożył pan młody. W liście do przyjaciela pisał: „W wilię ślubu o 7 wieczorem pojechałem do Bronowic, gdzie w domu Tetmajerów i w domu moich teściów tańczono. Cała wieś była sproszona... Ja byłem ubrany po chłopsku, w białą sukmanę, pod nią granatowy żupan [kaftan – E.P.] długi po kolana, zdobny na przedzie zielonymi kutasami, pod żupanem (bez rękawów) kamizela czerwona z rękawami, cała obszywana na przedzie złotymi galonkami” [List L. Rydla do Franciszka Vondračka 5.XII. 1900 r.]
Szyciem kabatów zajmowali się wiejscy krawcy, którzy wykonywali je z powierzonego sobie materiału lub też sami kupowali potrzebne sukno i dodatki. Miały kołnierz wykładany z klapami lub bez, dwie lub trzy-cztery kieszenie, zapinały się na guziki metalowe lub białe, perłowe. Kabaty pochodzące sprzed I wojny światowej, w zależności od miejscowych upodobań zdobiono już nie pasmanterią a stębnówką, szlakami ściegu gałązkowego, różnobarwnymi guzikami szklanymi albo kolorowym haftem o większych lub mniejszych motywach łodyżek kwiatowych. Po 1914 r. kabaty zakładano już tylko na większe święta i uroczystości.
Przekaz z Muzeum Narodowego w Krakowie 1985 r.
Opracowała Elżbieta Pobiegły
