Pas należał do Maurycego Drużbackiego (1826–1863), powstańca styczniowego rozstrzelanego w Kijowie w grudniu 1863 roku. Obiekt darowała Muzeum Techniczno-Przemysłowemu w Krakowie Anna Drużbacka, córka Maurycego. Po likwidacji MTP trafił do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, a w 1989 r. został przekazany do Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
Drużbacki był właścicielem majątków na ówczesnym Podolu rosyjskim. Został aresztowany w Żytomierzu, gdy podczas rewizji znaleziono u niego papiery i pieczęcie powstańczego Rządu Narodowego. Przewieziono go do Kijowa, gdzie po śledztwie, wyrokiem sądu polowego został uznany winnym zdrady stanu i skazany na rozstrzelanie. Jego majątek skonfiskowano. Aż po początek XX wieku Maurycy Drużbacki stał się, zwłaszcza na Kresach południowo-wschodnich, jedną z bardziej znanych postaci Powstania. Posąg przedstawiający Drużbackiego w chwili egzekucji, autorstwa Antoniego Madeyskiego, odlany z brązu w Rzymie w 1912 r., znajduje się w kościele św. św. Piotra i Pawła w Krakowie.
Prezentowany pas jest wyrobem ludowym. W XIX i na pocz. XX wieku podobne, długie i rozciągliwe pasy siatkowe były elementem męskich a gdzieniegdzie także kobiecych ubiorów ludowych nie tylko na Podolu, ale także na innych ziemiach obecnej Ukrainy (m.in. na Wołyniu, w okolicach Czernihowa i Kijowa) oraz na Białorusi (zwłaszcza na Polesiu). Noszono je również w niektórych polskich, męskich strojach ludowych z XIX wieku, potem zastąpione pasami tkanymi. Najdłużej, do początku okresu międzywojennego, utrzymały się w stroju opoczyńskim. Pasy pleciono techniką siatkową określaną inaczej techniką sprangu, znaną już od starożytności i występującą na wielu obszarach Europy, a także w krajach pozaeuropejskich.
W wiekach XVII i XVIII pasy siatkowe („siatczane”), długie i szerokie, stanowiły element polskich ubiorów szlacheckich i mieszczańskich. Wiązano je na żupanach lub kontuszach. Wyrabiane głównie z cienkich nici jedwabnych miały drobne ażurowe wzory. W wieku XIX i pierwszym trzydziestoleciu XX wieku nieco podobne wzory stosowano na ludowych czepkach siatkowych z terenów obecnej Polski wschodniej oraz zachodniej Ukrainy i Białorusi. Pasy szlacheckie wykonywane były przez rzemieślników skupionych w cechach pasamoników i szmuklerzy, późniejsze czepki – przez małomiasteczkowe lub wiejskie specjalistki.
W przeciwieństwie do tych wyrobów pasy ludowe wypełniała jednolita siatka lub proste wzory, najczęściej w postaci różnej szerokości poprzecznych pasków. Pleceniem zajmowały się przeważnie kobiety w ramach własnego gospodarstwa domowego. Pasy te wykonywano przy użyciu oddalonych od siebie równoległych drążków, na które ruchem kolistym nawijano biegnące obok siebie nitki, tworzące rodzaj osnowy o dwóch warstwach. Następnie, stosując jeden czy kilka splotów, palcami przeplatano z sobą nitki obu warstw przerzucając nitki warstwy górnej do dolnej lub odwrotnie. W wyniku plecenia siatka tworzyła się po obu stronach pracy, wciąż przesuwana ku końcom. Pracę kończono pośrodku pasa przeplatając ostatnie oczka sznurkiem lub, jak w opoczyńskim, przeciągając je szydełkiem. Końce, zdjęte z drążków i podobnie zabezpieczone, skręcano we frędzle.
Pasy najczęściej miały kolor czerwony, ale zdarzały się też np. zielone oraz wielokolorowe, wzorzyste uzyskiwane poprzez zastosowanie w osnowie nici w różnych kolorach. Takimi były siatkowe pasy opoczyńskie z końca XIX i początku XX wieku.
W zbiorach Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie znajduje się kilkanaście zarówno męskich, jak i kobiecych pasów siatkowych. Większość pochodzi z terenów dzisiejszej Ukrainy, cztery z Polski, z regionu opoczyńskiego.
Opracowała Elżbieta Pobiegły.
Bibliografia:
Gutkowska-Rychlewska Maria, Wzorzyste polskie pasy siatkowe w XVII i XVIII w. Polska Sztuka Ludowa R.19: 1965, nr 1, s.54-56.
Mulkiewicz Olga, Koronki siatkowe w Kańczudze, Polska Sztuka Ludowa R.12:1958, nr 3, s. 169 -174.
Polski Słownik Biograficzny. T.5 (1939-46), s. 402-403
