W górnej części pola środkowego wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej. Niżej krajobraz z zabudowaniami klasztoru, parkiem, grupami pielgrzymów w ludowych strojach, sylwetkami spacerowiczów i powozami. Pod spodem napis „PAMIĄTKA Z WYSTAWY PRZEMYSŁOWO-ROLNICZEJ W CZĘSTOCHOWIE 1909”. Po obu stronach napisu obiekty z Wystawy: żniwiarka dwukonna oraz lokomobila przewoźna. Poniżej widok fabryki bawełny w Zawierciu wkomponowany w barwny szlak kwiatowy otaczający pole środkowe. W narożach szlaku kwiaty ułożone są w kształcie wianuszków. W środku górnych wianuszków przedstawiono widoki z terenu sanktuarium na Jasnej Górze: figurę Matki Bożej Niepokalanie Poczętej i klęczącego przed nią mężczyznę oraz Bramę Lubomirskich (główne wejście) zwieńczoną figurą Michała Archanioła. W dolnych wianuszkach – sceny z obrazów znajdujących się w Sali Rycerskiej Klasztoru, prezentujących ważne wydarzenia z historii Jasnej Góry. Są to: ofiarowanie miecza przez prowincjała paulinów królowi Janowi III Sobieskiemu, wyruszającemu na odsiecz Wiednia w 1683 r. oraz ponowne, uroczyste wniesienie obrazu Matki Bożej, po pożarze klasztoru w 1690 roku.
Historia wystaw przemysłowo-rolniczych sięga drugiej połowy XVIII w. Często miały one znacznie szerszy zakres niż wskazywałaby na to ich nazwa zbliżając się do wystaw powszechnych obejmujących wszystkie dziedziny ludzkiej twórczości. Początkowo urządzano wystawy krajowe lub prowincjonalne. W 1851 roku Anglia zorganizowała w Londynie pierwszą powszechną wystawę światową pod nazwą „Wielka Wystawa Przemysłu Wszystkich Narodów”, znaną też jako „Wielka Wystawa” (The Great Exhibition). Dała ona początek kolejnym wystawom światowym, prezentującym dorobek gospodarczy, naukowy i kulturalny krajów i narodów świata. Ich kontynuacją są współczesne wystawy EXPO.
„Wystawa Przemysłu i Rolnictwa” w Częstochowie w 1909 r., na terenie zaboru rosyjskiego, była obok „Powszechnej Wystawy Krajowej” we Lwowie w 1894 r., największą i najbardziej znaczącą polską wystawą przed I wojną światową. Prace nad nią rozpoczęły się w 1907 r. Organizatorami byli przedstawiciele ziemiaństwa, przemysłowców i inteligencji z okolic Częstochowy i Zawiercia. Trwała od 5 sierpnia do 3 października 1909 roku. Została usytuowana na terenie specjalnie na tę okazję przebudowanych parków podjasnogórskich. W wystawie uczestniczyło ponad 600 wystawców. Obok polskich, głównie z zaboru rosyjskiego, wzięli w niej udział wystawcy zagraniczni m.in. angielscy, francuscy, czescy, belgijscy, amerykańscy, szwajcarscy. Bojkotem objęto przedstawicieli przemysłu niemieckiego wyrażając w ten sposób sprzeciw wobec prowadzonej w zaborze pruskim polityki germanizacyjnej.
Wystawa stała się ważnym wydarzeniem nie tylko gospodarczym, ale przede wszystkim społeczno-kulturalnym i manifestacją patriotyzmu. Była promocją polskich osiągnięć w dziedzinie przemysłu i rolnictwa ale także prezentacją polskiej kultury. Wzniesiono kilkadziesiąt pawilonów i innych budynków m.in. pawilon wielkiego przemysłu, drobnego przemysłu i rękodzieł, halę maszyn, pawilon rolnictwa, ogrodniczy, kultury i szkolnictwa a także Dom Sztuki, w którym prezentowano malarstwo, rzeźbę i sztukę użytkową. Postawiono też wiele pawilonów prywatnych m.in. Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie”.
Od początku szczególną uwagę przywiązywano do funkcji edukacyjnej wystawy. Obok zapoznania z nowymi technologiami, urządzeniami, metodami uprawy itd. miała przyczynić się do podniesienia poziomu kulturalnego i obudzenia świadomości narodowej, zwłaszcza wśród mieszkańców wsi przybywających na wystawę przy okazji pielgrzymek na Jasną Górę. Z myślą o nich wybudowano wzorcową zagrodę włościańską pokazującą warunki w jakich powinno się mieszkać, Muzeum Przemysłu Ludowego czy Muzeum Higieniczne. Wystawę zwiedziło blisko 750 tysięcy osób.
Prezentowana chustka jest jedną z pamiątek jakie towarzyszyły Wystawie. Została zaprojektowana i wykonana w fabryce Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie”. Chustki wykonano w dwóch wersjach: z płótna bawełnianego i z jedwabnej satyny. W zbiorach MEK znajdują się przykłady obydwu chustek.
W 2009 roku, w Częstochowie odbyły się uroczyste obchody setnej rocznicy Wystawy. Na jubileusz Muzeum Częstochowskie przygotowało wydawnictwo, na którego okładce znalazła się taka sama pamiątkowa chustka.
Opracowała Elżbieta Pobiegły.
Bibliografia:
Ołdziejewski Kazimierz, Wystawy powszechne. Ich historia, organizacja, położenie prawne i wartość społeczno-gospodarcza. Poznań 1928
Przewodnik po Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie. Częstochowa 1909
Stulecie Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie 1909, red. Jarosław Kapsa. Wydawca: Muzeum Częstochowskie 2009
www.wystawa1909.pl
