Gorset, ubierany na białą haftowaną koszulę, był najbardziej reprezentacyjną częścią kobiecych strojów krakowskich. „Najwięcej zdobi Krakowiankę gorset, bo też przy szyciu tej części ubrania wysila się jej umysł, aby go przyozdobić najbogaciej, wystroić najwspanialej (...)”, pisał Seweryn Udziela.
Dzisiaj pojęcie „gorset krakowski” zwykle jest kojarzone z czarnym gorsetem z aksamitu, wyszywanym wielobarwnymi cekinami w motywy kwiatowe, jaki znamy z ubiorów dziewczynek sypiących kwiatki w czasie procesji kościelnych lub występujących podczas uroczystości szkolnych czy państwowych. Podobne gorsety noszą także kobiety w niektórych krakowskich wsiach na różne okazje – pokazy, kiermasze, dożynki czy uroczystości kościelne. Wbrew dość powszechnemu przekonaniu gorsety tego typu nie występowały jednak w tradycyjnym stroju kobiet z krakowskich wsi. Przeznaczone dla odbiorcy miejskiego, sprzedawane w kramach Sukiennic, rozpowszechniły się w okresie międzywojennym. W krakowskich wsiach pojawiły się wtórnie, pod wpływem mody płynącej z miasta, zwłaszcza tam, gdzie tradycja własnego stroju zanikła lub strój nie rozwinął się.
Tradycyjne gorsety noszone przez kobiety z krakowskich wsi w okresie od drugiej połowy XIX wieku do lat 30. XX wieku cechowała znaczna różnorodność. Przejawiała się ona w materiałach, szczegółach kroju, kolorystyce i zdobnictwie. Gorsety zmieniały się w czasie i różniły terytorialnie.
Za najbardziej reprezentatywne – krakowskie – uznaje się okazałe gorsety, jakie występowały w bogatych wsiach położonych na wschód i północ od ówczesnego Krakowa, od Wolicy i Kościelnik po Bronowice. Znaczna część tych wsi znajduje się obecnie w granicach miasta. Gorsety szyto z sukna lub aksamitu w kolorze niebieskim, czerwonym, czarnym, granatowym, zielonym czy w odcieniach fioletu. Te najbogatsze wykonywano z drogich, wzorzystych adamaszków lub tkanin brokatowych. Charakterystyczne było dla nich wykończenie dolnej części gorsetu fałdkami oraz zdobienie szlakami złotej i srebrnej pasmanterii z nici metalowych, poprzedzielanej rzędami guzików (głównie czerwonych, koralowych), koralików i cekinów. Na przodzie, na końcu pionowych rzędów ozdób biegnących wzdłuż zapięcia oraz w tyle, nad fałdkami, przyszywano chwasty (pęki nitek) z nici metalowych złotych lub srebrnych albo z nici jedwabnych: zielonych, niebieskich czy żółtych.
Od początku XX wieku gorsety coraz częściej zyskiwały dodatkową dekorację w postaci haftu lub wzorzystych naszyć z cekinów i koralików o różnych kształtach. Na gorsetach z okolic Zielonek, pochodzących z okresu międzywojennego, duże haftowane motywy kwiatowe wypełniały całą wolną od pasmanterii powierzchnię. Dla gorsetów z okolic Mogiły i sąsiednich wsi (wchodzących dzisiaj w większości w skład dzielnicy Nowa Huta) charakterystyczne były drobne motywy kwiatowe z jednym większym bukiecikiem lub pojedynczym kwiatkiem wyszytym w dole pleców. Niekiedy motywy kwiatuszków umieszczano też na wyznaczonych szlakami pasmanterii łukowatych polach wokół środka pleców.
Właśnie tak ozdobiony jest prezentowany gorset ślubny wykonany w 1934 roku. Wraz z nim zostały zakupione pozostałe elementy stroju: haftowana koszula, spódnica z białego, drukowanego w kwiaty tybetu oraz biała, tybetowa zapaska.
Opracowała Elżbieta Pobiegły.
