Dzwonek wykonany z prostokątnej półstalowej blachy, „klepar”. Na środku dłuższych boków przechodzą dwa równoległe nacięcia wyznaczające grzbiet dzwonka. Na szczycie znajduje się półkolisty kabłąk tworzący wewnątrz czaszy dzwonka „szubienicę” dla serca. Ucho i boczne krawędzie zlutowane mosiądzem. Serce dzwonu stanowi długi gwóźdź z płaską główką. Dzwonek zawieszony na rzemiennym pasku ozdobionym mosiężną klamrą. Ucho dzwonka przechodzi przez dwa otwory w pasku. Przecięcia dodatkowo przeszyte skórą i drutem. Dzwonek wykonał Józef Stopka "Król" w 1967 r., Czerwienne Dolne, powiat nowotarski.
Pochodzenie dzwonków pasterskich używanych zwłaszcza na Podhalu w XIX w. najprawdopodobniej wywodzi się z sąsiednich terenów Słowacczyzny, gdzie o wiele bujniej rozwijało się pasterstwo i gdzie mogła mieć miejsce ich masowa produkcja. Podhalańscy gazdowie nabywali dzwonki na jarmarkach lub halach południowo tatrzańskich od Słowaków liptowskich.
Dzwonki przyczepiano owcom na szyje przed redykiem, czyli uroczystym wymarszem na hale m.in. w celach sygnalizacyjnych. Doświadczeni bacowie i juhasi potrafili po dźwiękach nawet kilkuset owiec rozpoznać, „które ich owce, jak se szły jak se grały”. Z dzwonkami wiązano jednak również funkcje magiczne: ich dźwięk miał odstraszać złe moce i chronić przed nieszczęściami. Powiadano że owcy z dzwonkiem wilk nie porwie.
Większe dzwonki zawieszano tylko jarkom, to jest młodym owcom, które w roku redyku nie rodziły, nie zawieszano ich natomiast owcom mlecznym, gdyż uważano że dźwięk dzwonków mógłby odebrać im mleko. Najmniejszy i najlżejszy dzwoneczek zwany spiżaczkiem miała owca przodownica, którą stado wybiera, słucha i naśladuje. Dzwonki spiżowe, jak powiadano, odganiały chorobę „słonecznicę”, ściągając na siebie promienie słoneczne i osłabiając ich moc.
W gwarze pasterskiej przyjęły się rozmaite nazwy dzwonków zawieszanych owcom: „klepar”, „turcoń”, „klepas”, „siekac”, „spiżok” czy „zbyrcok”. Ta ostatnia nazwa pochodzi od madziarskiego „berka” oznaczającego owcę. Od odgłosów wydawanych przez dzwonki pasterskie tzw. „szczyrkania”, przypuszczalnie pochodzi nazwa Szczyrku.
Każda forma dzwonka pasterskiego wyrabiana jest z jednego, odpowiednio wykrojonego kawałka materiału metalowego, następnie wygiętego, spojonego u dołu lub na szczycie gwoździem i zlutowanego w miejscu, gdzie w pierwotnym kawałku blachy znajdowały się dłuższe brzegi, czyli w górnym prawym i lewym boku dzwonu. W zbiorach Muzeum znajduje się swoista instrukcja wykonania dzwonka dla owcy (patrz zdjęcie w galerii), wykonana przez Józefa Stopkę w 1972 roku (nr inw. 44538 abc/MEK). Jest to przymocowany do kartonu materiał na „półsiekacz” (fragment blachy w formie dwóch trapezów złożonymi podstawami, z dwoma nacięciami na dłuższych bokach; wygięty kawałek żelaznego druta i – na koniec – blacha uformowana w kształcie dzwonka).
Współcześnie dzwonki pasterskie można zobaczyć i usłyszeć już nie tylko podczas tradycyjnego wypasu, coraz częściej stają się one również przedmiotem kolekcjonerskim, a także obowiązkowym rekwizytem kibiców dopingujących zawodników w trakcie trwania konkurencji alpejskich.
Opracowała Karolina Kolanowska
