Medalik religijny, pamiątkowy, z okazji koronacji obrazu Matki Bożej Piaskowej w Kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (Na Piasku) oo. Karmelitów 8 września 1883 roku. Awers: Wizerunek Matki Bożej Piaskowej (Matki Boskiej Krakowskiej na Piasku, zwanej również Panią Krakowa). Matka Boża w półpostaci z Dzieciątkiem Jezus na lewej ręce, w prawej dłoni trzyma jabłko – symbol odkupienia. Dzieciątko Jezus prawą ręką przytrzymuje jabłko, lewą trzyma książkę – symbol prawa Nowego Przymierza. Obie postaci mają korony na głowach. Na rewersie widoczne napisy: w górnym otoku „PAMIĄTKA KORONACYI”, w polu „N.M.P./ U XX KARMELITÓW/NA PIASKU/W KRAKOWIE”, w dolnym otoku „DNIA 8/IX 1883”.
Szeroko rozwinięty kult Najświętszej Maryi Panny, Matki Bożej to od wieków charakterystyczna cecha polskiej religijności. Nic więc dziwnego, że w Krakowie, mieście stu kościołów, w każdym z nich znajdzie się jakiś wizerunek Matki Bożej cudami i łaskami słynący czy legenda związana z jej kultem. Taka też jest historia mówiąca o ufundowaniu kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny Na Piasku w Krakowie w 1087 r. przez Władysława Hermana. Władcy temu, cierpiącemu na nieuleczalną chorobę, ukazała się we śnie Matka Boża wskazując miejsce, gdzie pod rosnącymi fiołkami znajdzie piasek, który go uleczy. Budowa kościoła i klasztoru oo. Karmelitów na Piasku faktycznie rozpoczęła się pod koniec XIV wieku dzięki św. Jadwidze i królowi Władysławowi Jagielle, a ok. 1500 roku na zewnętrznym murze kościoła powstał obraz Matki Bożej – wedle legendy pojawił się on w cudowny sposób. Jeden z braci zakonnych wieczorem namalował jedynie zarys postaci, a gdy wstał następnego dnia rano, okazało się, że obraz już był gotowy. Obudowany został kaplicą znacznie później, a przez wieki czczono Madonnę Piaskową, wierząc w Jej liczne łaski, uzdrowienia i ochronę zarówno zwykłych ludzi jak i możnowładców. Opiece „Pani Krakowa” powierzono też całe miasto umieszczając kopię obrazu w bramie Floriańskiej.
Starania o koronację obrazu Matki Boskiej Krakowskiej na Piasku trwały długo bo wprawdzie w 1764 roku papież Klemens XIII wydał już zgodę, ale Karmelici Trzewiczkowi nie mieli pieniędzy na koronę dla Matki Bożej. W końcu, jak pisze Teofil Rewoliński: „… koronacyi obrazu dopełnił ks. biskup krakowski, Albin Dunajewski, w dniu 8 Września 1883 r. w assystencyi 8-miu biskupów trzech obrządków: łacińskiego, ormiańskiego i ruskiego, wraz z licznem duchowieństwem, oraz wobec przeszło sta tysięcy zebranego na tę uroczystość z różnych stron pobożnego ludu. Korony złote sprawione ze składek osób prywatnych, według wzoru danego przez dyrektora szkoły sztuk pięknych w Krakowie Jana Matejkę, wykonał złotnik krakowski, Władysław Glixelli”.
Data przypadającej w 2013 roku 125 rocznicy koronacji obrazu, konkretnie dnia 8 września nie jest przypadkowa. 1883 rok to 200 rocznica odsieczy wiedeńskiej, a przed wyruszeniem pod Wiedeń, król Jan III Sobieski modlił się właśnie przed tym obrazem. 8 września to z kolei jedno ze świąt maryjnych, obchodzone oficjalnie przez Kościół jako święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. W tradycji ludowej nazywane było świętem Matki Boskiej Siewnej, gdyż dzień ten, wypadający najczęściej już po żniwach, rozpoczynał czas jesiennego siewu zbóż.
Koronacja obrazu była wielkim wydarzeniem, stąd też z tej okazji wybito nawet kilka rodzajów medalików pamiątkowych. Medaliki z podobiznami świętych jako jedna z form pobożności katolickiej, szeroko były rozpowszechnione już od średniowiecza, głównie wśród uboższej ludności. Od XVI w. zaczęto nakładać na medaliki odpusty powiązane z ich noszeniem. Zwykle były one tanie, produkowane masowo, kupowane w sklepach lub jako pamiątki z pielgrzymki w kramach z dewocjonaliami przy sanktuariach, a ich wartość, choć nie materialna, wzrastała gdy zostały poświęcone przez kapłana. Medaliki zwykle noszone były na szyi przez wiernych, obecnie zawieszane na łańcuszkach, dawniej na tasiemkach lub sznureczkach, często też były przypinane do różańców, koronek i korali.
Medalik wybity z okazji koronacji obrazu Matki Bożej Piaskowej jest jednym z czterech z tym wizerunkiem jakie zachowały w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, w kolekcji dewocjonaliów liczącej ponad 800 eksponatów. W jej skład wchodzą medaliki, krzyżyki, różańce, szkaplerze, ryngrafy itp., pochodzące z miejsc chrześcijańskiego kultu religijnego na terenie Polski oraz przywożone z sanktuariów europejskich od XIX wieku do współczesności.
Literatura:
Teofil Rewoliński, Medale religijne odnoszące się do Kościoła Katolickiego we wszystkich krajach dawnej Polski, w zbiorze Dra med. T. Rewolińskiego opisał i podał do druku właściciel zbioru, Cz. 1-2. Tablic lit. 31. Kraków 1887, cz. 1, s. 54 i tab. XI, nr 556.
Z dawna Polski Tyś Królową, Przewodnik po sanktuariach maryjnych, Szymanów 1990, s. 130-133
Opracowała Małgorzata Oleszkiewicz.
