Na cienkim kartonie szaro-niebieskim rysunek ołówkiem lawowany rozcieńczonym czarnym barwnikiem, w detalach również barwnikami brunatnym i czerwonym. Na rysunku postać młodej kobiety ujęta z boku, w tradycyjnym codziennym stroju z okolic Pińska (Białoruś), na który składają się koszula z długimi rękawami, ozdobionymi czerwonym haftem na przedramionach, długa spódnica w ciemnym kolorze zakryta zapaską ozdobioną dołem kolorowym szlakiem.
Zawiązana na głowie chusta wskazuje, że jest to kobieta zamężna. Na innym rysunku prezentującym tę samą kobietę od przodu widać, że chusta ma część okalającą podbródek, tutaj niedbale, luźno opuszczoną poniżej twarzy. Jest to zawój, okrycie głowy mające swój pierwowzór w nakryciach głów zamożnych kobiet, mężatek z okresu Średniowiecza, utrwalony na dawnych portretach, a także w literaturze minionych czasów. Takie upięcie chusty miało wiele nazw w różnych czasach i różnych regionach, z których popularniejsze to – zawój, podwijka, podwika, namotka, namiotka, namitka. Określenie „podwika” stało się nawet synonimem mężatki w dawnych czasach. Z biegiem lat chusta wiązana ten sposób trafiła do ubioru ludowego i na niektórych obszarach przetrwała do pocz. XX w. Na Białorusi zwany była namotką, namitką.
Na dole rysunku, po lewej stronie mało czytelny odręczny napis – odcyfrowany przez konfrontacje z pozostałymi rysunkami jako „Borowa 87” (1887 r.) oraz podpis wykonawcy – Kraszewski, bez imienia lub choćby jego inicjału. Rysunek wskazuje na wprawną, szkoloną rękę wykonawcy i wraz z pozostałymi sześcioma rysunkami uchodzi w zbiorach archiwalnym naszego Muzeum jako dzieło pisarza Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812-1887). Nie wszystkim wiadomo, że był również zdolnym rysownikiem i malarzem.
Analiza niektórych danych z samego rysunku (jak i pozostałych) nasuwa pewne wątpliwości, czy rzeczywiście ich autorem jest znany pisarz. Nazwa wsi Borowa i data wskazują, że zapewne tu powstał rysunek, bądź szkic do niego. Borowa, wieś w powiecie pińskim należała krótko do ojca pisarza, Jana Kraszewskiego, który zamienił ją na dwie inne – Dołhe i Peresudewicze w powiecie prużańskim. Borowa stała się własnością brygadiera Józefa Kraszewskiego, który zapoczątkował litewską linię rodu oraz jego potomków. Pisarz mógł bywać w tej wsi, która jest wymieniana we wspomnieniach jego samego oraz osobno jego brata Kajetana. W ciągu swego życia pisarz zamieszkiwał i przebywał w wielu miejscach, ale w 1887 r., roku swej śmierci, znalazł się daleko od rodzinnych stron, od 1885 r. w Szwajcarii, potem w San Remo, którego widoki utrwalał w rysunku. Zmarł w Genewie w 1887 r., został pochowany w Krypcie Zasłużonych w Krakowie na Skałce.
Podczas swych podróży Józef Ignacy Kraszewski szkicował napotykanych ludzi, utrwalał obserwowane sceny rodzajowe, architekturę i krajobrazy. Dzieła te powstałe jako samodzielne prace rysunkowe i malarskie, wykonywane w różnorodnych technikach – rysunku ołówkiem, piórkiem, akwareli, obrazu olejnego oraz akwaforty znajdują się w Muzeach Narodowych Warszawy, Krakowa, Poznania, w Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie oraz innych instytucjach kultury. Liczne z nich stały się też ilustracjami dzieł pisarza.
Niektóre, łatwiej dostępne szkice rysunkowe Józefa Ignacego Kraszewskiego wykonane jakby pospiesznie, niekoniecznie dopracowane, wydają się inne stylowo od rysunków z naszych zbiorów, mających charakter dopracowanych studiów, głównie stroju ludowego. Kobieta o zindywidualizowanych rysach przedstawiona jest, jak wspomniano, w dwu ujęciach – z przodu, z boku. Osobno wykonany jest rysunek zawiązanej na głowie chusty. Na dwu innych rysunkach o niezwykle finezyjnej kresce, pokazane jest również wiązanie kobiecej chusty, na kolejnym mężczyzna w stroju codziennym oraz akwarela koszyków z łyka. Wszystkie rysunki dotyczą wsi z powiatu pińskiego.
Problem z ustaleniem autorstwa wspominanych rysunków i akwarel wynika również i z tego, że uzdolnionym rysownikiem był nie tylko pisarz Józef Ignacy Kraszewski pobierający nauki rysunku i malarstwa u Bonawentury Dąbrowskiego w Wilnie, ale też brat Kajetan (1827-1896) oraz Lucjan (1820-1892), a także syn pisarza Franciszek. Być może rysownikiem, malarzem był również któryś z potomków brygadiera Józefa Kraszewskiego osiadłych we wsi Borowa.
Upewnienie się co do autorstwa tychże prac wymaga jeszcze studiów porównawczych, analizy autografów wykonawców. Prace te trafiły wraz z innymi obiektami do Muzeum Etnograficznego w Krakowie zapewne jako dar jego założyciela, Seweryna Udzieli, stanowiący podwaliny późniejszych zbiorów muzealnych.
Dziękuję panu Dominikowi Litwiniukowi, adiunktowi Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie za cenne szczegółowe informacje dotyczące biografii Pisarza i jego rodziny.
Opracowała Alicja Maleta
Literatura:
Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian, Tom I, Kultura materialna, wyd. 2. Warszawa 1967, s. 420-421,
Barbara Bazielich, Stroje ludowe narodów europejskich, część II, Stroje ludowe Europy Środkowej i Wschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997, s.42-47,
Barbara Bazielich, Kolory Europy. Odzież i stroje ludowe, Muzeum Śląskie, Katowice 2008, s.55-57,
Zawiązana na głowie chusta wskazuje, że jest to kobieta zamężna. Na innym rysunku prezentującym tę samą kobietę od przodu widać, że chusta ma część okalającą podbródek, tutaj niedbale, luźno opuszczoną poniżej twarzy. Jest to zawój, okrycie głowy mające swój pierwowzór w nakryciach głów zamożnych kobiet, mężatek z okresu Średniowiecza, utrwalony na dawnych portretach, a także w literaturze minionych czasów. Takie upięcie chusty miało wiele nazw w różnych czasach i różnych regionach, z których popularniejsze to – zawój, podwijka, podwika, namotka, namiotka, namitka. Określenie „podwika” stało się nawet synonimem mężatki w dawnych czasach. Z biegiem lat chusta wiązana ten sposób trafiła do ubioru ludowego i na niektórych obszarach przetrwała do pocz. XX w. Na Białorusi zwany była namotką, namitką.
Na dole rysunku, po lewej stronie mało czytelny odręczny napis – odcyfrowany przez konfrontacje z pozostałymi rysunkami jako „Borowa 87” (1887 r.) oraz podpis wykonawcy – Kraszewski, bez imienia lub choćby jego inicjału. Rysunek wskazuje na wprawną, szkoloną rękę wykonawcy i wraz z pozostałymi sześcioma rysunkami uchodzi w zbiorach archiwalnym naszego Muzeum jako dzieło pisarza Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812-1887). Nie wszystkim wiadomo, że był również zdolnym rysownikiem i malarzem.
Analiza niektórych danych z samego rysunku (jak i pozostałych) nasuwa pewne wątpliwości, czy rzeczywiście ich autorem jest znany pisarz. Nazwa wsi Borowa i data wskazują, że zapewne tu powstał rysunek, bądź szkic do niego. Borowa, wieś w powiecie pińskim należała krótko do ojca pisarza, Jana Kraszewskiego, który zamienił ją na dwie inne – Dołhe i Peresudewicze w powiecie prużańskim. Borowa stała się własnością brygadiera Józefa Kraszewskiego, który zapoczątkował litewską linię rodu oraz jego potomków. Pisarz mógł bywać w tej wsi, która jest wymieniana we wspomnieniach jego samego oraz osobno jego brata Kajetana. W ciągu swego życia pisarz zamieszkiwał i przebywał w wielu miejscach, ale w 1887 r., roku swej śmierci, znalazł się daleko od rodzinnych stron, od 1885 r. w Szwajcarii, potem w San Remo, którego widoki utrwalał w rysunku. Zmarł w Genewie w 1887 r., został pochowany w Krypcie Zasłużonych w Krakowie na Skałce.
Podczas swych podróży Józef Ignacy Kraszewski szkicował napotykanych ludzi, utrwalał obserwowane sceny rodzajowe, architekturę i krajobrazy. Dzieła te powstałe jako samodzielne prace rysunkowe i malarskie, wykonywane w różnorodnych technikach – rysunku ołówkiem, piórkiem, akwareli, obrazu olejnego oraz akwaforty znajdują się w Muzeach Narodowych Warszawy, Krakowa, Poznania, w Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie oraz innych instytucjach kultury. Liczne z nich stały się też ilustracjami dzieł pisarza.
Niektóre, łatwiej dostępne szkice rysunkowe Józefa Ignacego Kraszewskiego wykonane jakby pospiesznie, niekoniecznie dopracowane, wydają się inne stylowo od rysunków z naszych zbiorów, mających charakter dopracowanych studiów, głównie stroju ludowego. Kobieta o zindywidualizowanych rysach przedstawiona jest, jak wspomniano, w dwu ujęciach – z przodu, z boku. Osobno wykonany jest rysunek zawiązanej na głowie chusty. Na dwu innych rysunkach o niezwykle finezyjnej kresce, pokazane jest również wiązanie kobiecej chusty, na kolejnym mężczyzna w stroju codziennym oraz akwarela koszyków z łyka. Wszystkie rysunki dotyczą wsi z powiatu pińskiego.
Problem z ustaleniem autorstwa wspominanych rysunków i akwarel wynika również i z tego, że uzdolnionym rysownikiem był nie tylko pisarz Józef Ignacy Kraszewski pobierający nauki rysunku i malarstwa u Bonawentury Dąbrowskiego w Wilnie, ale też brat Kajetan (1827-1896) oraz Lucjan (1820-1892), a także syn pisarza Franciszek. Być może rysownikiem, malarzem był również któryś z potomków brygadiera Józefa Kraszewskiego osiadłych we wsi Borowa.
Upewnienie się co do autorstwa tychże prac wymaga jeszcze studiów porównawczych, analizy autografów wykonawców. Prace te trafiły wraz z innymi obiektami do Muzeum Etnograficznego w Krakowie zapewne jako dar jego założyciela, Seweryna Udzieli, stanowiący podwaliny późniejszych zbiorów muzealnych.
Dziękuję panu Dominikowi Litwiniukowi, adiunktowi Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie za cenne szczegółowe informacje dotyczące biografii Pisarza i jego rodziny.
Opracowała Alicja Maleta
Literatura:
Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian, Tom I, Kultura materialna, wyd. 2. Warszawa 1967, s. 420-421,
Barbara Bazielich, Stroje ludowe narodów europejskich, część II, Stroje ludowe Europy Środkowej i Wschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997, s.42-47,
Barbara Bazielich, Kolory Europy. Odzież i stroje ludowe, Muzeum Śląskie, Katowice 2008, s.55-57,
