PRZEBUDZENIE! Nowy rok zaczyna się w marcu
Treść
Dlaczego Nowy Rok jest w styczniu, a Wielkanoc przypada na wiosnę? Czy wiosna kojarzy nam się wyłącznie z czasem radosnym i pełnym życia? Jakie praktyki stosowano, żeby zapewnić przyjście wiosny?
Wystawa w Muzeum Etnograficznym w Krakowie stanowi próbę odpowiedzi na powyższe pytania przez ukazanie wielokulturowych zwyczajów i praktyk związanych z okresem przejścia od zimy do wiosennego przebudzenia. Zastanawiamy się nad nakładaniem się na siebie i przenikaniem różnorodnych tradycji – od starożytnej Babilonii po współczesną Polskę, od religii pogańskich po monoteistyczne. Pokazujemy uniwersalność struktur, bliźniacze dla różnych kultur toposy, wspólny fundament. W takim kontekście rozważamy kulturowe pojmowanie czasu, szukamy symboli wiosny, płodności i życia, prezentujemy praktyki niszczenia zimy oraz zła, ale także ukazujemy trudności tego czasu: głód związany z kończeniem się zapasów żywności i ciężką pracę w polu.
Współcześnie skutki przedłużającej się zimy odczuwamy głównie psychicznie. Nieustannie sobie powtarzamy: Byle do wiosny! Tęsknimy za słońcem, światłem, ciepłem. I radzimy sobie na różne sposoby: od wyjazdów do ciepłych krajów po farmakologię. Nawet czas zamieniamy z zimowego na letni. Jesteśmy jednak przekonani, że wiosna nadejdzie bez naszego udziału. Czy na pewno?
Potrzeba zaznaczenia symbolicznego przejścia od metaforycznego czasu uśpienia i mroku do wiosennego przebudzenia – rozumianego jako czas odradzania się, płodności oraz celebracji życia – wyraża się na wielu płaszczyznach: od topienia symbolicznej Marzanny przez zmianę ubioru (zamiana ciepłych okryć na lżejsze) po różnorodne obrzędy i czynności o charakterze symbolicznym powiązane z kalendarzem religijnym, agrarnym czy świeckim.
Ekspozycja prowadzi nas przez różne kultury i odmienne tradycje, zarówno te minione, jak i współczesne, ukazując, jak wszystkie one czerpią z tych samych źródeł. Bohaterami są obiekty opowiadające poszczególne historie wiosenne, ukazujące symbole wiosny, jej znaki oraz wcielenia. Bazujemy na kolekcji MEK, z której wylatują rzeźbione (i nie tylko) bociany, klekocą drewniane kołatki i dzwonią ceramiczne grzechotki. Fotografie i malarstwo ilustrują czas przednówka, ciężkich prac polowych i dawniej praktykowanych obrzędów zimowych. A za ponowne otwieranie ziemi uśpionej na zimę odpowiedzialna jest postać Matki Boskiej Roztwornej. Jej rzeźba, wraz z innymi wizerunkami Matki Boskiej otoczonej kwiatami, roślinami i zwierzętami, przywołuje na myśl kult Matki Ziemi oraz wskazuje na głębsze wzajemne przenikanie się nie tylko różnych kultur, ale także świata ludzkiego i nieludzkiego w cyklicznym przebudzeniu przyrody na wiosnę.
23 marca – 23 czerwca 2024 r.
Muzeum Etnograficzne w Krakowie
ul. Krakowska 46
Wernisaż wystawy: 22 marca 2024 r.
Zespół kuratorski: Monika Bielak, Jacek Kukuczka, Justyna Matwijewicz, dr Ewa Rossal
Projekt wystawy i identyfikacja wizualna: Monika Bielak
Współpraca merytoryczna i kwerendy w zbiorach: Leonia Brzozowska, Monika Dudek,
dr hab. prof. UJ Monika Golonka-Czajkowska (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ), Grzegorz Graff, dr Mateusz Król, Iwona Matuła, Beata Skoczeń-Marchewka, Anna Sulich, Kamila Wasilewska-Prędki, Anna Woźny-Tondyra
Teksty: Jacek Kukuczka, Justyna Matwijewicz, dr Ewa Rossal
Redakcja i korekta: Anna Kowalczyk
Tłumaczenia: Klara Laudańska, Anna Sak
Opieka konserwatorska: Agata Barczyńska, Katarzyna Mazurek-Lebowska, Renata Palka, Katarzyna Wilaszek-Rozwadowska
Obsługa muzealiów: Iwona Matuła Krzysztof Wójtowicz
Produkcja wystawy: Grzegorz Kurek, Tomasz Ostafin, Paweł Przybylski, Walor s.c.
Konsultacje techniczne: Adrian Tomasik, Jacek Szymański
Program edukacyjny: Mirosław Bury, Anna Koblak, Urszula Sobczyk, Agata Ziomek
Wykonanie modelu bociana: Mirosław Bury
Digitalizacja materiałów archiwalnych: dr Mateusz Król, Andrzej Sułkowski
Fotografie: Marcin Jędrysiak, Jacek Kukuczka, Anna Tarko, Marcin Wąsik
Promocja: Piotr Bujakiewicz, Joanna Grabeus, Olga Łuczyńska-Gawron
Koordynator ds. dostępności: Anna Szelingowska
