Autor opisu: Natalia A. Tatarenkowa, Kierownik Oddziału Ochrony Dziedzictwa Historycznego i Kulturowego Państwowego Rezerwatu Biosfery „Komandorski” im. S.W. Marakowa
Opis przedmiotu
Wymiary: długość około 115 cm, szerokość 65 cm. Nieznacznie zdeformowana.
Materiał: paski jelitowe i warkocz jelitowy (przypuszczalnie z karku ryby morskiej), nić jelitowa, skóry ptaków morskich (kormoran, łac. Phalacrocoracidae), farba.
Jest uszyty z prostokątnych pasm jelitowych i składa się z centralnego pola i dwóch bocznych pasów - przedłużeń. Pasy środkowego pola mają 10 cm szerokości i 23 do 30 cm długości, są idealnie dopasowane pod względem szerokości i rozmieszczone prawie jak szachownica. Dwa boczne pola uszyte są z resztek łat o szerokości od 6 do 12 cm, z przodu pole jest podzielone prostopadłymi czerwonymi paskami na 6 prostokątów; dwa centralne prostokąty są kwadratami.
Jeśli celowo zabierze się boczne przedłużenia, chusta będzie wizualnie składała się z 6 kwadratów. Wzdłuż obwodu dolnej warstwy znajduje się wyblakły niebiesko-fioletowy pas. Brzegi chusty wykonane są z czarnych, ptasich skór: najprawdopodobniej z szyj kormoranów. W rogach i w 10 kolejnych punktach symetrycznych względem siebie, przyszyto niebieskie i czerwone pasma jelitowe, po jednej stronie luźno na taśmie.
Prawdopodobnie chusta była przerabiana: pierwsza wersja odpowiadała tylko środkowemu polu. Rozszerzenia są wykonywane później, ale przez tego samego artystę/rzemieślnika i mniej więcej w tym samym czasie (przedmiot był przerabiany). Szew we wszystkich przypadkach - zwykły ukośny szyty „przez brzeg”: nie gęsty i nie dekoracyjny.
Kompletność: Chusta stanowiła część kompletu, razem z bębnem (MEK 30705) i rytualną skórzaną czapką („aleuckie nakrycie głowy ze skóry futra uchatki, z pióropuszem z włókien roślinnych; używany podczas gier – nakrycie głowy zagubione)
Przeznaczenie/ użycie przedmiotu:
Siliitih’ (Силиитих') – szal (według B. Dybowskiego)
Przedmioty, przedstawiane w МEK w komplecie: chusta-bęben-czapka były używane w święcie Radości K’ag’anagah’ (К'аг'анаĝах').
Kobieta trzymała w dłoniach tak udekorowany „szal” z jelit lwa morskiego, następnie zakładała go sobie na ramionach, tańczyła z chłopakiem, po czym rozkładała ręcznik na podłodze i kręciła się dookoła niego. W tym czasie muzykanci zaczynali grać na aleuckich bałałajkach i uderzać pałeczkami w bęben (wg wspomnień Julii Segrejewny Ladyginej, 1888-1976).
W XIX wieku obiekt o podobnym wyglądzie był używany w tańcu, wyśmiewającym leniwych mężczyzn. Pod koniec XVIII wieku Merk (Carl Heinrich Merck w latach 1791-92 prowadził ekspedycję na wyspy aleuckie), opisał ten taniec z Andreanof Islands ( wyspy aleuckie):
Człowiek, który nosił maskę, na przemian podskakiwał w górę, to kręcił się w miejscu zgodnie z uderzeniami w bęben. Obiema rękami trzymał dwa nadęte żołądki morskich zwierząt, którymi machał na różne sposoby, ale do taktu; czasami wyrzucał je i zamiast tego brał koc z jelitowej skóry z czerwono-białymi paskami do tej samej gry. Ten taniec jest interpretowany jako wyśmiewanie starych i leniwych mężczyzn w ich pracy. Podczas tych tańców Aleuci noszą specjalne czapki, wysokie z przodu i bogato zdobione długimi włosami kozy.
Opisany przez Merka przedmiot mógł być prototypem siliitih’ (силиитих’).
Wykonanie przedmiotu:
Autor nieznany.
Lokalna nazwa przedmiotu:
siliitih’ (силиитих').
Tym słowem Aleuci z Wysp Komandorskich nazywali peleryny i chusty, które zarzucali na ramiona. Słowo wywodzi się z rosyjskiej „kamizelki”.
Ramy czasowe używania przedmiotu:
przedmiot był używany przynajmniej do połowy lat 90. XIX wieku.
Podobne przedmioty w kolekcjach innych muzeów.
Smithsonian National Museum of Natural History, Waszyngton, USA: Museum number E 73028-0, Accession number 013728; kolekcja Leonharda Stejnegera, zebrana w 1882-1883, Wyspa Beringa, Wyspy Komandorskie. Wykonany w ten sam sposób.
Wymiary: 4ˊ½ˊˊ na 3ˊ4ˊˊ (123 на 101 cm). Opis z kart: «Dancing head dresses «Silitika»; legendy brak. Ale w związku z tym badacze zapisali notatki, zrobione przez Merka o Andreanof Islands: «A man holds a mask in front of his face, and his jumps and turns stay exactly in time with the beats of the hand drum. In each hand he holds two blown-up stomachs of sea animals. He swings them about to the same beat. Sometimes he throws these away and instead picks up a red-and-white-striped blanket made of gutskin».
Muzeum Antropologii i Etnografii, Petersburg: МАЭ 313-69, 96,5х52,5 cm, kolekcja Nikołaja Aleksandrowicza Grebnickiego (Николая Александровича Гребницкого), 1891 г., Wyspy Komandorskie. Chusta z dekoracyjnymi pasami, krzyżującymi się na wzór krzyża św. Andrzeja.
Kamczackie regionalne muzeum (Камчатский краевой объединенный музей), г. Pietropawłowsk-Kamczacki, Rosja: ККМ ГИ-11309, 87х41 cm, kolekcja N. M. Tilmana (Н.М. Тильмана), około 1891 r., Wyspy Komandorskie. Chusta z jednym ozdobnym paskiem - wstawką po przekątnej.
Źródła i literatura, wykorzystane przy opisie przedmiotu.
Bergsland K. Aleut Dictionary. – Fairbanks, Alaska: Alaska Native Language Center & University of Alaska Fairbanks, 1994. – 755 p.
Black L.T. Aleut Art. – Anchorage: Aleutian / Pribilof Association, 2003 (Copyright 1982). – 208 p.
Dybоwski B.J. Katalog wystawy etnograficzej Kamczatki i wysp Komandorskich (Zbiory Dr. Benedykta Dybowskiego). – Lwow: I. Związkowa drukarnia, 1885. – 20 s.
Алеуты: Каталог коллекций Кунсткамеры / Автор-сост. С.А. Корсун, отв. ред. Ю.Е. Березкин. – СПб.: Наука, 2014. – 384 с.
Бондарева Н.А. Семь недель на Командорах. – Петропавловск-Камчатский: Дальневосточное книжное изд-во, 1966. – 52 с.
Володарская Е.Е. Коллекция предметов по этнографии Командорских алеутов из собрания Камчатского областного краеведческого музея (конец XIX века) // Краеведческие записки Камчатского областного краеведческого музея. Вып. 12. – Петропавловск-Камчатский, 2002. – С. 171-196.
Нилов В.Н. Народное хореографическое искусство Командорских алеутов. – М.: МГУКИ, 1999. – 185 с.
Татаренкова Н.А. Бубны командорских алеутов // IX Гродековские чтения. – Хабаровск: КГБНУК «ХКМ им. Н.И. Гродекова», 2018. (W druku)
Этнографические материалы Северо-Восточной географической экспедиции: 1785-1795 гг. / Сост. И пер. рукописи К. Мерка З.Д. Титова; под ред. И.С. Вдовина И.С. – Магадан: Магаданское книжное изд-во, 1978. – 176 с.
Smithsonian National Museum of Natural History. Search the Department of Anthropology Collections http://collections.si.edu/search/detail/edanmdm:nmnhanthropology_8476770?q=Dr.+Leonhard+H.+Stejneger&record=28&hlterm=Dr.%2BLeonhard%2BH.%2BStejneger&inline=true
Na karcie katalogu głównego widnieje dopisek wykonany ołówkiem z dawnym numerem/sygnaturą zbiorów MTP (Muzeum Techniczno Przemysłowe): V 31, 7691?
W „Katalogu wystawy etnograficznej Kamczatki i Wysp Komandorskich”, autorstwa B.Dybowskiego, Warszawa 1883 rok, obiekt opisany jako: „Szal aleucki z kiszek kotów morskich, ze szlakiem z piór kormoranów i innemi ozdobami; używany do widowisk” (miejsce na wystawie: szafa nr 2; w katalogu strona 3, pozycja 3)
