Kolekcja syberyjska – nowe spojrzenie

Autor opisu: Natalia A. Tatarenkowa, Kierownik Oddziału Ochrony Dziedzictwa Historycznego i Kulturowego Państwowego Rezerwatu Biosfery „Komandorski” im. S.W. Marakowa 

Opis przedmiotu
Rozmiar: długość 118 cm, szerokość 98 cm.
Materiał: przetworzone pasma jelitowe, uzyskane z szyi (przełyku) lwa morskiego i foki północnej, kolorowe paski jelitowe z leczonych wnętrzności foki, nici jelitowe.

Codzienna, prosta, nie rozszerzana koszula, uszyta z prostokątnych, rzadziej z prawie kwadratowych pasków „jelitowych”. Paski są zrobione z przełyku lwa morskiego i zszyte nitkami jelitowymi (jeśli to możliwe, w szachownicę). Szeroki kaptur ze sznurkiem, przez który sznur napinający jest najprawdopodobniej wykonany z przełyku koticzaka niedźwiedziowatego.
Malowane czerwone paski jelitowe wykonane są z bardziej miękkich pasków jelitowych koticzaka, służą jako materiał uszczelniający i jednocześnie element dekoracyjny. Wykończenie pasków jelitowych biegnie wzdłuż brzegu, brzegów rękawów, wzdłuż linii środkowej sznurka kaptura i wzmacnia otwory wykonane w kapturze dla sznurka. Rękawy są proste, nie zapinają się przy brzegach. Szwy są szczelne, wodoodporne, bez dodatkowego wzmocnienia, wszystkie wewnątrz. Kołnierz zapinamy za pomocą skręconego przewodu jelitowego. Dostępne są oryginalne łaty, dostarczone podczas przygotowywania materiału jelitowego do szycia. Brakuje prawej połowy obrzeża.

Czas i miejsce zebrania kolekcji:
między 1879 a 1883 r., Wyspy Komandorskie.

Kompletność:
inny podobny obiekt - MEK 24209

Przeznaczenie/ użycie przedmiotu.
Kamlejki z gardziela lwów morskich była bardziej zwarta i trwała niż podobne produkty z wnętrzności tego samego zwierzęcia.  Zwykle używali ich myśliwi płci męskiej. Kamleja, szyta z gardzieli, była droższa od uszytej z jelit. Tradycyjna odzież wierzchnia Aleutów ma wygląd wodoodpornej koszuli średniej długości z kapturem. Takie kamlejki były noszone na innych ubraniach, w tym na parkach, podczas pływania na kajakami oraz w trakcie prac polowych. Sznur został włożony w kaptur, aby go napiąć i zabezpieczyć przed przemakaniem.

Wykonanie przedmiotu:
Autor nieznany. Brak śladów użytkowania.

Lokalna nazwa przedmiotu:
Słowo „kamleja” (камлея), lub „kamlejka” (камлейка), pochodzi o czukockiego „kenliljun” (кэнлилюн) i było szeroko rozpowszechnione na terytorium Rosyjskiej Ameryki. Aleucka nazwa kamlejki – chigdax' (чигĝах'), wg Innocentego z Alaski od чих'тах' – mały deszcz.

Ramy czasowe użycia przedmiotu:
Kamlejki jelitowe istniały na Wyspach Komandorskich do lat 30. XX wieku. Kamleje, szyte z gardzieli, przestały być używane wcześniej - być może w latach 1910-1920.

Podobne przedmioty w kolekcjach innych muzeów:
Muzeum Krajowe w Irkucku, ИОКМ 109-1, N.A Hrebnicki, zebrane 1882r.  сб. Н.А. Гребницкого 1882 г.

Kamczackie Muzeum Krajowe w Pietropawłowsku Kamczackim:

ККМ ГИ 11307, ККМ ГИ 11388, ККМ ГИ 11389, КОКМ ОФ 34092, КОКМ ОФ 34093: XIX wiek i lata 1940. Wyspy Komandorskie.

Źródła i literatura, wykorzystane przy opisie przedmiotu:

Bergsland K. Aleut Dictionary. – Fairbanks, Alaska: Alaska Native Language Center & University of Alaska Fairbanks, 1994. – 755 p.
Dybоwski B.J. Katalog wystawy etnograficzej Kamczatki i wysp Komandorskich (Zbiory Dr. Benedykta Dybowskiego). – Lwow: I. Związkowa drukarnia, 1885. – 20 s.
Алеуты: Каталог коллекций Кунсткамеры / Автор-сост. С.А. Корсун, отв. ред. Ю.Е. Березкин. – СПб.: Наука, 2014. – 384 с.
Вениаминов И. Записки об островах Уналашкинского отдела. Ч. II. – СПб.: Императорская Российская Академия, 1840. – 409 с.
Вениаминов И. Опыт грамматики алеутско-лисьевскаго языка: Священника И. Вениаминова, в Уналашке. – СПб.: типогр. Императорской Академии наук, 1846. – 120 с.
Володарская Е.Е. Коллекция предметов по этнографии Командорских алеутов из собрания Камчатского областного краеведческого музея (конец XIX века) // Краеведческие записки Камчатского областного краеведческого музея. Вып. 12. – Петропавловск-Камчатский, 2002. – С. 171-196.
Головко Е.В. Словарь алеутско-русский и русско-алеутский. – СПб.: Просвещение, 1994. – 320 с.
Гребницкий Н.А. Командорские острова. – СПб.: М.З. и Г.И. Департамент Земледелия, типогр. В. Киршбаума, 1902. – 41 с.
Ляпунова Р.Г. Очерки по этнографии алеутов (конец XVIII – первая половина XIX вв.). – Л.: Наука, 1975. – 200 с.

Kamlejka posiada kaptur i wysoki kołnierz („komin”), długie, proste rękawy z rozszerzeniem w miejscu połączenia z częścią zabezpieczającą tułów. Dolna krawędź ubioru nierówna, z charakterystycznym „schodkiem” – ubytkiem materiału.

Dawne numery: MTP 16874 VE 196- stary numer Muzeum Techniczno Przemysłowego; przekaz do MTP w 1886 roku.

Obiekt znajdujący się w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie, pozyskany został od Aleutów zamieszkujących Wyspę Beringa w Archipelagu Wysp Komandorskich, należących do Rosji. Kamlejka 24210/MEK wraz drugą kamlejką 24209/MEK wchodzą w  skład kolekcji etnograficznej zgromadzonej w latach 1879-1883 przez Benedykta Dybowskiego. 

Kamlejki wykonane z delikatnych, organicznych, wrażliwych na oddziaływania zmiennych parametrów (temperatura, wilgotność), przechowywane w zbiorach muzealnych, stopniowo tracą swoje właściwości poprzez wysychanie a nawet postępujące za tym spękania materiału, z którego zostały wykonane. Aby zapobiec temu zapobiec, a przynajmniej powstrzymać ten proces, kamlejka została konserwowana  - zabezpieczano ja przed postępującym wysychaniem i sztywnieniem poprzez natarcie zewnętrznej powierzchni substancją tłuszczową.

Poniżej znajduje się opis dotyczący zabiegów konserwatorskich prowadzonych na podobnych obiektach (kamlejkach eskimoskich i aleuckich), znajdujących się w zbiorach British Museum w Londynie. 

(…) Jelita używane do wykonania kamlejki tylko wówczas pozostają elastyczne jak długo nasycone są wodą (maja kontakt z wodą). Oznaczało to, że kamlejki wykonane z jelit były przechowywane (rolowane, zwijane) kiedy były wilgotne (nawilżone, mokre). Przed powtórnym użyciem, były ponownie nawilżane (namaczane) zanim były rozwinięte. W czasie, gdy trafiły one do zbiorów BM, były (stały się już) sztywne, kruche i uszkodzone. Dlatego też, przed eksponowaniem, stwardniałe jelita z których są wykonane były rozluźniane (rozprężane) poprzez użycie pary wodnej.   Jak tylko odzież odzyskała swą elastyczność, była stopniowo poddawana oczyszczaniu i ponownie “formowana” do oryginalnego kształtu (chodzi o to, że przywracano jej naturalna formę i kształt, często bowiem kamlejki były zdefasonowane, powyginane, złożone w pół, etc.). Dziury i inne uszkodzenia dekoracyjnych taśm (pasów, krawędzi, etc.) były wówczas uzupełniane (łatane, wzmacniane) przylepnym i barwionym (na odpowiedni kolor – J.K.) japońskim papierem (bibułą japońską).                                                                                   

za: www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/aoa/k/kamleika.aspx   
(tłumaczenie opisu konserwatorskiego: Jacek Kukuczka, MEK)