Kolekcja syberyjska – nowe spojrzenie

Autor opisu: Natalia A. Tatarenkowa, Kierownik Oddziału Ochrony Dziedzictwa Historycznego i Kulturowego Państwowego Rezerwatu Biosfery „Komandorski” im. S.W. Marakowa 

Bajdarami nazywano duże, wielofunkcyjne łódki, obciągnięte skórami ssaków morskich, głównie uchatka grzywiastego (w połowie XVIII w. na Wyspach Komandorskich używano w tym celu skóry krowy morskiej). Sama nazwa jest rosyjskiego pochodzenia jednak została przyjęta przez rdzenne narody północnego Pacyfiku i oznacza dużą, wielofunkcyjną łódź transportową napędzana wiosłami, niekiedy żaglami.


fot: A bidarrah or large skin boat off St. George Island. F&WS 10,030. Location: St. George, Pribilof Islands, Bering Sea, Alaska Photo Date: 1938

Opis przedmiotu:
Wymiary: długość 101 cm, szerokość 37 cm, wysokość łódki 16 cm, szerokość dna 62 cm, długość 25 cm.
Materiał: drzewo białe, drzewo czerwone (sosna kanadyjska), czerwona farba, wyprawione gardziele uchatka grzywiastego, sznur z żył, nić jelitowa, nić bawełniana.

Model bajdary. Bajdarę wykonano jest głównie z białego drewna, ale drewno jest pomalowany na kolor ochry. Szkielet konstrukcji wykonywano przede wszystkim z czerwonego drewna (sosna kanadyjska). Podłużnice były zazwyczaj przymocowane za pomocą pasków wąsa wieloryba, żył lub skórzanych pasków, tylnice i wręgi – za pomocą drewnianych, kostnych lub żelaznych nagli. Często łodzie posiadały maszt.

Prawdopodobnie tylnice przymocowane do stępki za pomocą żelaznych gwoździ. Nie ma masztu i żagla. Brak sterowania. Uchwyty wioseł reprezentowane są przez 4 pary otworów.

Szkielet konstrukcji wykonywano przede wszystkim z czerwonego drewna (sosna kanadyjska). Podłużnice były zazwyczaj przymocowane za pomocą pasków wąsa wieloryba, żył lub skórzanych pasków, tylnice i wręgi – za pomocą drewnianych, kostnych lub żelaznych nagli. Często łodzie posiadały maszt.

Czas i miejsce zebrania kolekcji: między 1879 a 1883 r., Wyspy Komandorskie.

Wykonania przedmiotu: Autor nieznany.

Ramy czasowe użycia przedmiotu:na Wyspach Komandorskich bajdary zaczęły wychodzić z użycia w latach 80’ XIX w., zamieniły ich drewniane welboty.

Podobne przedmioty w kolekcjach innych muzeów:
Muzeum Antropologii i Etnografii im. Piotra Wielkiego w Petersburgu

Źródła i literatura, wykorzystane przy opisie przedmiotu:
Bergsland K. Aleut Dictionary. – Fairbanks, Alaska: Alaska Native Language Center & University of Alaska Fairbanks, 1994. – 755 p.
Алеуты: Каталог коллекций Кунсткамеры / Автор-сост. С.А. Корсун, отв. ред. Ю.Е. Березкин. – СПб.: Наука, 2014. – 384 с.
Вениаминов И. Записки об островах Уналашкинского отдела. Ч. II. – СПб.: Императорская Российская Академия, 1840. – 409 с.
Люди рассвета: Каталог коллекций народов Крайнего Северо-Востока из собрания Хабаровского краевого музея им. Н.И. Гродекова / Сост. М.В. Осипова. – Хабаровск: АО «Хабаровская краевая типография», 2017. – 360 с.

Model łodzi wieloosobowej (8 osobowej?), którą - wg słów Benedykta Dybowskiego - Aleuci nazywali BAJDARĄ (nazwa pochodzenia rosyjskiego). Burty z jelit mocno uszkodzone, spore ubytki materiału, rozdarcia.

Obiekt ten jest unikatowy (pomimo złego stanu zachowania) drugi taki model szkieletu łodzi wieloosobowej wykonanej przez Aleutów na Wyspach Komandorskich w XIX w., znajduje się jedynie w Kunstkamerze w Petersburgu. Model nietypowy, gdyż prezentuje łódź o płaskim dnie, rzadko spotykanym wśród łodzi (i modeli łodzi) aleuckich. Wykonany z sosny kanadyjskiej (drewna pozyskiwanego z oceanu, przynoszonego przez fale morskie) oraz tzw. białego drewna. Poszycie modelu łodzi wykonane zostało z płatów jelit lwa morskiego.  

W "Katalogu wystawy etnograficznej z Kamczatki i Wysp Komandorskich (zbiory Dr. Benedykta Dybowskiego)", Warszawa 1883, model ten został opisany następująco:
"Model bajdary na 12 wioślarzy (bajdary takie w przekroju podłużnym mające formę jajowatą, używane są tylko na wyspach Prybyłowa i Komandorskich)"
Model wykonany najprawdopodobniej na zlecenie Benedykta Dybowskiego w celu prezentacji muzealnej. Na karcie magazynowej zapisany stary nr inw.: MTP 17.89 (lub 1) XIX D 74.  

Bajdary – łodzie obciągnięte skórą ssaków morskich na drewnianym szkielecie (różnych typów) do niedawna były jeszcze na co dzień używane przez łowców wielorybów i morsów z półwyspu Czukockiego. Świadczy o tym duża liczba szkieletów tych łodzi, które można spotkać do dziś chociażby w eskimosko-czukockiej osadzie Uelen nad cieśniną Beringa. Według słów myśliwych, były lekkie i wygodne w użyciu. Stojąc na pokładzie można było obserwować wodę przebijającą przez skórzane poszycie. Główną wadą była wrażliwość skóry na przebicia, co powodowało ogromne zagrożenie dla łowców.

Bajdary najpierw zastąpiono „welbotami”: używanymi do późnych lat 90-tych, drewnianymi łodziami z silnikiem. Ale i welboty spotkał podobny koniec jak bajdary, porzucenie na morskim wybrzeżu.

Obecnie morscy łowcy używają szybkich, metalowych łodzi motorowych, świetnie sprawdzających się przy polowaniu na wieloryby i morsy na otwartym morzu.