Kolekcja syberyjska – nowe spojrzenie

Etui wykonane techniką robótek ręcznych na szydełku, z barwionej, fabrycznej włóczki wełnianej (z domieszką bawełny). Kształt pionowego prostokąta z otwartą górną krawędzią - kieszenią na telefon komórkowy. Przewodnim motywem zdobniczym jest znajdująca się po obu stronach, wykonana z czarnej włóczki sylwetka renifera – symbolu stylu życia i tradycyjnej kultury Nieńców. Kolory tła (biały) i krawędzi (czerwony) są barwami herbu miasta Narjan-Mar. Zielone, geometryczne dekoracje nawiązują do rogów rena i tworzą 2 pasy u dołu i przy górnej krawędzi etui. Nawiązują do zdobień znajdujących się dawniej na m. in. panicach (tradycyjnych kaftanach) nienieckich.

Etui pozyskane zostało w trakcie tzw. „Prazdnika goroda” (Święta miasta) w Narjan-Mar. Podczas tego cyklicznego, corocznego święta organizowane są kiermasze, występy i prezentacje zespołów kultywujących tradycje nienieckie oraz innych grup narodowościowych/etnicznych zamieszkujących Nieniecki Okręg Autonomiczny. (oprócz Nieńców, także Komi (Komiaków) oraz Rosjan) , Na centralnym placu miasta ustawiany jest czum – tradycyjny namiot – symbol dawnego, koczowniczego stylu życia Nieńców. W trakcie towarzyszącemu świętu kiermaszu, swoje wyroby oferują lokalni twórcy (a ściślej – twórczynie, czyli mastierice (ros.). Na jednym z nich oferowane były współczesne wyroby: skarpety, torebki, chusty oraz także etui na komórki, smartfony i tablety. Obecnie, wśród "tradycyjnych" wyrobów (elementów odzieży, lalek, wyrobów z futra renifera, etc.), pojawiają się nowe przedmioty dostosowujące się do współczesnych potrzeb i wymagań odbiorców. Do nich należy m. in. etui na telefon komórkowy, wykonany w charakterystycznych dla Nieńców (i NAO) barwach, z zastosowaniem tradycyjnego, nienieckiego wzornictwa i symbolu - renifera. Obecnie motywy zdobnicze jak i postać renifera znajdujące się na etui, pojawiają się także na swetrach, opaskach na głowę, skarpetach, etc., jako rodzaj etnicznej i kulturowej identyfikacji – marki. Dodać można, że charakterystyczne geometryczne zdobienia widoczne na etui, - oznaczające rogi rena,  wpisane zostały w herb jak i flagę Nienieckiego Okręgu Autonomicznego.

Obiekt pozyskany w Narjan-Mar, stolicy Nienieckiego Okręgu Autonomicznego (NOA), , w 2017 roku, w trakcie badań terenowych prowadzonych w ramach projektu badawczego Antropologiczna reinterpretacja kolekcji syberyjskiej ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie, pochodzącej od polskich badaczy Syberii XIX wieku, realizowanego przez MEK w oparciu o grant Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (NPRH). 

Lalka-zabawka wykonana z 1/2 dziobu (górnej części) gęsi oraz kawałka grubego, czarnego sukna, które przymocowane jest poprzez owinięcie i przyszycie jest do podstawy dziobu. Sukno ozdobione 6 pionowymi i poziomymi naszytymi paskami w kolorach: żółtym, zielonym, niebieskim i czerwonym. Elementy łączone poprzez zszywanie. Nasada i czubek dzioba w kolorze czarnym.   
Lalka "uko" była tradycyjną lalką-zabawką dzieci nienieckich. Uko nie posiadały rąk, nóg ani twarzy - wyraźnych cech antropomorficznych, ich kształt i cel, w którym były wykonywane nie pozostawiał jednak wątpliwości, że odnosiły się do ludzi. Ściślej, do świata dorosłych, do obrazowania i odtwarzania ról społecznych. Zabawa lalkami uko stanowiła wprawę, naśladowanie otaczającego porządku: lalki były ubierane np. w panice (tradycyjny strój nienieckich kobiet), reperowane i ozdabiane. Odziane w stroje lalki uko tworzyły "rodziny", rozkładano je wokół modelu czumu (tradycyjnego namiotu nienieckiego). Wykonanie i opieka nad lalką była także przygotowaniem do życia dorosłego, nawiązaniem do troski o rodzinę i ognisko domowe, które to obowiązki spoczywały na kobiecie. Wg dawnych wierzeń i przekonań, sposób w jaki dziewczynka potrafiła wykonać a następnie opiekować się lalką, mógł wpłynąć na jej przyszłość jako kobiety - żony i matki.

Oprócz roli laleczek uko dla tradycyjnej społeczności nienieckiej, równie interesujące są materiały, z których były wykonywane. Zasadniczo, każda uko składa się z dwóch części: korpusu/tułowia wykonanego z sukna (filcu) oraz głowy wykonanej z ... górnej części dzioba dzikiej gęsi. Dlaczego i skąd takie materiały na dalekiej północy, w tundrze? Sukno od pokoleń było przez Nieńców "importowane" (poprzez wymianę handlową) od komiackich i rosyjskich kupców docierających daleko na północ rzekami (m.in. Peczorą) i do pewnego stopnia stało się obowiązkowym elementem zdobiącym nienieckie panice (kobiece futra, np. 24211/MEK https://etnomuzeum.eu/syberia/kolekcja/okrycie-wierzchnie-futrzane-rozpinane) oraz pimy (buty z wysokimi cholewami, np. 19167/MEK https://etnomuzeum.eu/syberia/kolekcja/buty-3). Natomiast dzioby dzikich gęsi były łatwo dostępnym materiałem pozyskiwanym z upolowanych gęsi, których rokroczna, jesienna wędrówka na północ pokrywała się z sezonem polowań.  Dzieci (dziewczynki) wykorzystywały więc do wyrobu laleczek uko to, co pozostawało ich matkom po szyciu i reparacji strojów oraz ojcom po sezonie polowań.

Współcześnie, laleczki uko stały się wyrobem rękodzielniczym wykonywanym przez nienieckie mastierice, jak po rosyjsku określa się kobiety trudniące się wyrobem sztuki i rzemiosła ludowego. Paradoksem jest to, że obecnie starsze kobiety skupione w lokalnych domach kultury i spółdzielniach, uczą młode pokolenia wyrobu lalek, które wykonywane były niegdyś przez dzieci. Uko stały się dziś popularną pamiątką, przedmiotem wręczanym jako upominek a poniekąd także jednym z symboli nienieckiej kultury.

Obiekt pozyskany w miejscowości Oma, w 2017 roku, w trakcie badań terenowych prowadzonych w ramach projektu badawczego Antropologiczna reinterpretacja kolekcji syberyjskiej ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie, pochodzącej od polskich badaczy Syberii XIX wieku, realizowanego przez MEK w oparciu o grant Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (NPRH).

Model odzieży wierzchniej, zimowej, wykonany z białej skóry z brązowym futrem zwróconym do środka (na wewnętrzną stronę). Kaptur, mankiety i dolny brzeg futrzane. Wzdłuż dolnej krawędzi dwa pasy z czerwonego i niebieskiego sukna. W miejscach łączenia zszywanych elementów modelu (ramiona, rękawy), widoczne szwy.

Modele odzieży - w tym opisywany model męskiej odzieży wierzchniej, tzw. malicy, były nie tylko zabawkami (obecnie też i pamiątkami), ale pełniły funkcje edukacyjne. Dorastające dziewczynki nienieckie uczyły się szyć podpatrując wyroby dorosłych kobiet, które odpowiedzialne były za przygotowanie (szycie, reparację) odzieży. Modele odzieży wykorzystywane były również w zabawie jako ubranie np. dla laleczek UKO. Poprzez zminiaturyzowany świat modeli (odzież, laleczki, czum, etc.), dzieci odtwarzały otaczający je świat dorosłych przygotowując się tym samym do pełnienia swoich przyszłych ról społecznych.

Obiekt pozyskany w miejscowości Oma, w 2017 roku, w trakcie badań terenowych prowadzonych w ramach projektu badawczego Antropologiczna reinterpretacja kolekcji syberyjskiej ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie, pochodzącej od polskich badaczy Syberii XIX wieku (grant NPRH).

Lasso (arkan) do chwytania reniferów. Długi, spleciony z rzemieni sznur jest zwinięty w 18 pętli (zawinięć) oraz 3 krótkie obwinięcia spajające (obwiązujące) pętle w poprzek. Przekrój sznura splecionego ze skórzanych pasków okrągły. Jeden z końców rozpleciony, drugi zamocowany do sznura arkanu w miejscu przeplecenia przez kościaną sprzączkę, która posiada 2 otwory. Miejscami sznur (plecione rzemienie) porozrywane, noszące piętno używania.   

Arkan po nieniecku nazywany jest TINZIEJ i stanowił główny atrybut mężczyzny - pasterza reniferów. Każdy pasterz posiadał swój osobisty, wykonany przez siebie tinziej, który służył do oddzielania poszczególnych reniferów od stada.

Lasso zostało wykonane przez Nieńca*, Wasyla Wasilijewicza Latyszewa, do którego też 
przynależało. Wasyl Wasilijewicz Latyszew przekazał tinziej na ręce Andrzeja Dybczaka i Jacka Kukuczki jako osobisty dar do zbiorów MEK. 

Obiekt pozyskany w miejscowości Oma, w 2017 roku, w trakcie badań terenowych prowadzonych w ramach projektu badawczego Antropologiczna reinterpretacja kolekcji syberyjskiej ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie, pochodzącej od polskich badaczy Syberii XIX wieku, realizowanego przez MEK w oparciu o grant Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (NPRH).


(*Nieńcy zamieszkują obszary tundry od Płw. Kanin za zachodzie aż po tereny nad Zatoką Tazowską na wschodzie)