Kolekcja syberyjska – nowe spojrzenie

Kaftan ze skóry skóra irchowej (płatów skóry) zszywanych nićmi organicznymi. Kołnierz wysoki, doszywany z aplikacjami z futra zwróconymi do wewnątrz.

Dar Ludwika Jenike do MTP w 1876 roku.

Na karcie magazynowej zapisany dawny nr inw. MTP 6484 VE 3
Zachowana stara metka MEK z odręcznym zapisem: „Okrycie zwierzchnie futrzane, Syberia”

Odzież wierzchnia w kształcie rozkloszowanego futra ubieranego przez głowę, tworząca jedną całość z kapturem i długimi rękawami. Futro w dwóch kolorach: "białym" (jasnym) i "brązowym" (ciemniejszym), uszyte ze skór z futrem renifera. Dolny pas/dolna część oraz krawędź kaptura wykonane z jaśniejszego (białego) futra. Mankiety - wykończenie rękawów obszyte paskami czerwonego sukna naszytego od zewnątrz. Na całej powierzchni odzieży duże, plackowate ubytki futra (włosia) oraz przetarcia odsłaniające skórę.
Wg informacji uzyskanej od Alieksandry Tieriechiny, rosyjskiej etnolożki, która pomiędzy marcem 2015 a marcem 2016 przebywała na Płw. Jamalskim wśród Nieńców, ten typ zimowej odzieży wierzchniej z dużym prawdopodobieństwem uznać można za męskie, nienieckie okrycie wierzchnie. Na jego określenie stosuje się szereg nazw, po rosyjsku "szuba" lub "gus". W języku nienieckim stosowane są określenia "sook" lub "sowik".

Informacje pozyskane w trakcie badań terenowych w Nienieckim Okregu Autonomicznym (NAO) w 09/10.2017: typowa męska, zimowa odzież wierzchnia o kroju poncza, noszona na MALICY, uszyta ze skór renifera. Określana jęz. nienieckim jako SAWIK lub SAŁAK. Inna spotykana nazwa to GUS (KUS), która nie jest nazwą nieniecką lecz pochodzenia chantyjskiego, stosowana również przez Rosjan.

Odzież wierzchnia w kształcie rozkloszowanego futra ubieranego przez głowę, tworząca jedną całość z kapturem i długimi rękawami. Futro w dwóch kolorach: białym (jasnym) i brązowym (ciemniejszym), uszyte ze skór z futrem renifera. Dolny pas/dolna część odzieży wykonana z jaśniejszego futra, podobnie krawędź kaptura. Mankiety wykonane z irchowej skóry. Widoczne spore ubytki futra (włosia) - obiekt mocno podniszczony - zachowała się skóra lecz ubytki futra sięgają miejscami 30% powierzchni (widoczne „łaty” z liniejącym, kępkowym i krótkim włosiem lub jego brakiem). 

Na karcie magazynowej zapis: „Ze zb. K. Machniewicza 1880r. Zakup dla MTP” oraz dawna sygnatura: MTP 8055 VE 32 A

Wg Juruja Kwasznina, rosyjskiego etnografa z Tobolska, jet to męskie okrycie w języku rosyjskim określane jako „gus” - nazwa pochodzi od mansyjskiego słowa „kus”. Odzież chroni przed wiatrem i zimnem, noszona zawsze futrem na zewnątrz. Nieńcy nazywają ją „SOOK”. Futro charakterystyczne dla pasterzy nienieckich, także dla Chantów i Mansów. Tego typu odzież wykonywana i używana jest do dziś dnia.

Informacje pozyskane w trakcie badań terenowych w Nienieckim Okregu Autonomicznym (NAO) w 09/10.2017: typowa męska, zimowa odzież wierzchnia o kroju poncza, noszona na MALICY, uszyta ze skór renifera. Określana jęz. nienieckim jako SAWIK lub SAŁAK. Inna spotykana nazwa to GUS (KUS), która nie jest nazwą nieniecką lecz pochodzenia chantyjskiego, stosowana również przez Rosjan.

Kaftan - część męskiego stroju, używanego w zimie.  Wykonany ze skóry z futrem renifera, dolne, ciemniejsze krawędzie z futra sobola (?), krótkie kępczaste i barwione w ochrze z sierści – futra łap zajęczych. Przy dolnej krawędzi 3 zaszyte "kieszonki" wypełnione płaskimi krążkami (kamieniami) z tufu wulkanicznego. Przy górnej krawędzi, na sznurku plomba z wytłoczonym cyrylicą napisem: WARSZAW 1883

Zewnętrzną warstwę eweńskich strojów tworzyły rozpinane kaftany(eweński: tety) oraz fartuchy(eweński: nel). Zarówno tety, jak i nel pokryte są ozdobną symboliką. Począwszy od wstawek z łapek zajęczych (umurul), narracyjnego i ozdobnego zarazem pasa z wielobarwnych koralików (tukuryndycie), aż po wszyte w wewnętrzną stronę odzieży kamyczki, tzw. gromowe strzały, pełniące funkcję amuletu. Odzież tę szyto ze skór reniferów, niedźwiedzi, psów i soboli.

Informacja pozyskana od dr Ericha Kastena z Kulturstiftung Sibirien ze Fürstenbergu (Niemcy), podczas wizyty studyjnej w MEK  w dniu 28.02.2018 r: Pasy rzemieni przyczepione w dwóch rzędach z tyłu świadczyć mogą o obrzędowych (odświętnych) celach odzieży. Dekoracje z paciorków są narracyjne - biało-czarne tworzące pary paciorki przedstawiają pary reniferów, niebieskie pasy to rzeka i niebo. Nietypowe jest połączenie rękawic z rękawami. Również rzemienie dowiązane do rękawów na wysokości nadgarstków są zagadką – ich funkcja???

Autor opisu: Natalia A. Tatarenkowa, Kierownik Oddziału Ochrony Dziedzictwa Historycznego i Kulturowego Państwowego Rezerwatu Biosfery „Komandorski” im. S.W. Marakowa

Kaftan rozpinany z ukośnym rozcięciem, biegnącym od lewego ramienia do prawej pachy. Kształt trapezu, rękawy długie, szersze w miejscu łączenia z kaftanem i zwężające się ku krawędziom. Krawędź rozcięcia oraz dolna krawędź kaftana ozdobione szerokim pasem barwionym na niebiesko, obecnie mocno wyblakłym. Krawędzie rękawów barwione na czerwono, obecnie również mocno wyblakłe. Wzdłuż dolnej krawędzi kaftana rząd pionowych, wąskich linii z czerwonej skóry. Na całej powierzchni kaftana liczne tłuste zaplamienia. W rogu poły, przy dolnej krawędzi archiwalna metka z zapisem: „Ubiór Gilaków koczującego plemienia z lewego brzegu Amuru zszywany z wyprawion: skór rybich. Dar p. Mic P Mireckiego z 1877 roku.”

Dawna sygnatura (nr inw.) MTP MP V 37, 8.397

Prawdopodobnie ubiór wykonany przez Nanajów (Goldów) zwanych "ludźmi rybiej skóry", ze względu na wykonywanie (elementów) odzieży ze spreparowanych skór rybich. "(…) Nanajowie odziewają ubrania wykonane z rybiej i jeleniej skóry. Pewno z tego powodu naród ten zwie się „plemieniem rybiej skóry”. Są jedynym narodem, który opanował technikę oprawiania i szycia tego surowca." Za: http://www.polska-azja.pl/nanajowie-plemie-rybiej-skory/

Odzież wierzchnia o prostym kroju, z rękawami, nierozpinana, z kapturem, pokryta resztkami wytartego (wyleniałego) futra. Obiekt mocno zniszczony - zachowała się skóra lecz ubytki futra sięgają 90% powierzchni (pozostały „łaty” z liniejącym, kępkowym i krótkim włosiem na kapturze, rękawach i korpusie).
Na karcie magazynowej obiektu znajduje się zapis: „Ze zbiorów Benedykta Dybowskiego r. 1912 Nabyte przez M. Przemysłowe 1885-6 od j.w.”

Kaftan wykonany z kilkunastu geometrycznych, zszytych ze sobą fragmentów skóry (pierwotnie pokrytej włosiem). Przód z rozcięciem, wiązanym rzemieniem na wysokości pasa, tył zakończony u dołu charakterystycznym trójkątnym „ogonem”. Przednia część ozdobiona aplikacjami z tkaniny bawełnianej, na którą naszyte zostały czarne i białe paciorki szklane. Wzdłuż krawędzi rękawów, na ramionach i poniżej pasa aplikacje skórzane w kształcie zachodzących na siebie zakładek. Aplikacje–zakładki znajdujące się poniżej linii pasa, powtarzają kształt trójkątnego „ogona”, którym zakończony jest u dołu kaftan. Dolna krawędź ozdobiona resztkami brązowego futra. Głównym elementem zdobiącym kaftan są rzemienie i wiązki końskiego (?) włosia, które wetknięte są w nacięcia/otwory na wysokości ramion i poniżej pasa. Chwosty są przeciągnięte przez rozcięcia, powiązane w pary, niektóre ozdobione - spięte niebieskimi paciorkami szklanymi. Ozdób tych – sądząc z liczby otworów/nacięć na powierzchni odzieży – było pierwotnie znacznie więcej. Kaftan był miejscami barwiony, o czym świadczą wyblakłe fragmenty skórzanych aplikacji. 
Na kaftanie wszyta metka z napisem: „Samojedzi” oraz „Płaszczyk dziecinny, skórzany. Samojedzi.”

Obiekt przekazany z PAU do MEK w 1921 roku (umowa depozytu, grupa Cm punkt 4, pozycje: a,b,c).

Wg zapisu w: „Rocznik Zarządu AU, rok 1879”, Kraków 1880, s. 146. [121-146], w wykazie darów złożonych AU w r. 1879/80, są to elementy ubioru kobiecego Tunguzki z okolic Turchańska położonego nad Jenisejem. Darowane przez dr Wilczewskiego* z Kalisza..

Kaftan rozpinany, wykonany ze skóry irchowej, rzemienie i lamówki skórzane barwione; wzory dekoracji z przeplatanych pasków skórzanych i nici. Kaftan stanowi część męskiego stroju codziennego użytku. Letni typ odzieży wykonany z tzw. „wędzonej skóry”. Dekoracje wykonane ze skórzanych aplikacji (brak typowych dla wzornictwa Ewenów rombów i trójkątów). Wzory dekoracyjne, złożone – co rzadkość – z samych kwadratów. Elementy zdobiące kaftan (wzory) wykonane ze skóry barwionej w ochrze. Czarny kolor pozyskiwany ze specjalnej gliny. Kontekst historyczny obiektu: w artykule „Próba pomyślna przesiedlenia renów z Kamczatki na wyspę Beringa morza Kamczackiego”, opublikowanym w Pamiętniku Fizjograficznym, Tom XXV, 1918 rok, na tab. III, znajdują się dwie fotografie przedstawiające Łomuta (Ewena) Gawryło Czulewuła. Był to pomocnik i jednocześnie „informator” Dybowskiego w operacji nawiązania kontaktów z koczującymi na płn. Kamczatki Łomutami (Ewenemi) oraz osoba nadzorująca transport stada renów do portu w Pietropawłowsku Kamczackim. Na zamieszczonej fotografii, Czulewuł ubrany jest w tradycyjny strój Ewenów, w którym można wyróżnić co najmniej 3 elementy znajdujące się obecnie w syberyjskiej kolekcji Benedykta Dybowskiego w MEK. Są to kapciuch na tytoń (30534/MEK), fartuch (30530/MEK lub 30532/MEK) oraz kaftan irchowy (19108/MEK). Cała kolekcja strojów i akcesoriów łomuckich (eweńskich) została pozyskana przy okazji opisanego w artykule transferu reniferów, w którym czynny udział brał uwieczniony na zdjęciach Gawryło Czulewuł.