Kolekcja syberyjska – nowe spojrzenie

Opowan - dolny pas zdobień z aplikacji futrzanych, naszywany na futro, tzw. kuklankę (w języku czukockim: kuchlankę) lub doszywany do jej dolnej krawędzi. Zdobienia – geometryczne wzory powstały poprzez precyzyjne naszywanie kawałków skóry z białym i brązowym włosiem renifera. Górną i dolną krawędź zdobią 2 pasy białego futra ze znajdującym się pośrodku pasem składającym się z naprzemiennie ułożonych brązowych i białych kwadratów. Środek pasa zdobi rząd geometrycznych zdobień w kształcie szachownicy na przemian z polami składającymi się z 5 pasów. Typ zdobień - ich forma oraz pasowe ułożenie, wskazują na pochodzenie czukockie.

Na karcie magazynowej widnieje dawny nr inwentarzowy Muzeum Techniczno-Przemysłowego (MTP) 17588  wraz z informacją, że obiekt pochodzi z roku 1878 (?). Pas trafił do zbiorów krakowskiego Muzeum Etnograficznego (MEK) dopiero w 1964 roku, w drodze przekazu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie (MNK), które przejęło zasoby zlikwidowanego w 1950 roku MTP. W latach 60. XX wieku (i dalszych, aż do początku lat 90. XX wieku) do MEK trafiały pojedynczo lub w grupach pozostałe w zbiorach MNK eksponaty z kolekcji Benedykta Dybowskiego oraz innych darczyńców, którzy przekazali je jeszcze w XIX wieku do MTP.

Zastanawiająca jest – zapisana w dokumentacji inwentarzowej – data pozyskania obiektu, czyli rok 1878 rok jak i jego przynależność do kolekcji Benedykta Dybowskiego (zgromadzonej podczas pobytu na Kamczatce i Wyspach Komandorskich w latach 1879-1883). Są to dwie wzajemnie się wykluczające informacje, stąd przynajmniej jedna z nich musi być nieprawdziwa. Ponadto, przynależność do kręgu kultury Czukczów, również z dużym prawdopodobieństwem wyklucza kolekcję Dybowskiego. A zatem skąd i od kogo pochodzi ów obiekt? Tu tropem jest analogiczny opowan (30547/MEK), pozyskany (lub tylko przekazany) w tym samym okresie do zbiorów MTP przez Henryka Wimmlera (Wimmera?).

Pas zdobny z geometrycznych aplikacji futrzanych stanowiących "bordiurę" - dolną i górną krawędź dekoracji oraz wyszywanych motywów roślinnych wykonanych czerwoną, zieloną i czarną nicią. Pas naszywany był na kuklankę lub doszywany do jej dolnej krawędzi. Zdobnictwo (aplikacje futrzane) i ich geometryczna forma oraz ułożone pasowo zdobienia wskazują na pochodzenie czukockie. Natomiast wyszywane dekoracje roślinne charakterystyczne są dla Koriaków. U Czukczów tego typu zdobne pasy nazywano OPOWAN. Nazwa ta nie była stosowana poza Czukotką, choć same opowany (pasy zdobne) charakterystyczne są dla kuklanek Koriaków i Itelmenów (Kamczadali) z Kamczatki.
Obiekt z daru (przekazu) Henryka Wimmlera (Wimmera?) do MTP. Na karcie magazynowej zapisany dawny nr inw. MTP 27365. Przekaz z MNK (które przejęło zbiory po zlikwidowanym w 1950 roku MTP) do MEK nastąpił w 1964 roku.

W kolekcji syberyjskiej MEK znajdują się dwa opowany. Drugi (nr inw. 30548/MEK) pochodzi również z dawnych zbiorów MTP i przypisywany był (mylnie) do kolekcji Benedykta Dybowskiego. 

Informacja pozyskana od dr Ericha Kastena z Kulturstiftung Sibirien ze Fürstenbergu (Niemcy), podczas wizyty studyjnej w MEK, w dniu 28.02.2018 roku: Typowy koriacki pas (opowan nie jest spotykana nazwą na Kamczatce). Znaczące są „florystyczne” motywy – w opozycji do eweńskich geometrycznych. Formy naturalistyczne, roślinne. Romby (aplikacje z futra) są wpływami eweńskimi. Używany, obcięty? 

Odzież wierzchnia – kuklanka z doszytym kapturem i kołnierzem („jęzorem”) z przodu, służącym do zasłaniania twarzy. Kaptur dwuwarstwowy, przy czym warstwa wewnętrzna zwrócona włosiem do wewnątrz. Krawędź kołnierza obszyta jest skórzaną lamówką. Kuklanka posiada rozkloszowany krój oraz dwa długie rękawy wyraźnie zwężające się ku krawędziom. Całość uszyta z reniferowych skór z futrem, obecnie w znacznym stopniu wyleniałym. Odzież jest jednowarstwowa (brak charakterystycznej futrzanej „podpinki”). Wzdłuż dolnej krawędzi na całym obwodzie rozkloszowanego okrycia znajduje się doszyty, szeroki pas zdobień wykonanych z aplikacji futrzanych, nici i kolorowej włóczki, które naszyte zostały na skórę irchową i fabryczną, czerwoną tkaninę. Zdobienia tworzą pasową, piętrową kompozycję z przewagą motywów geometrycznych (romby, koła, trójkąty). Brzeg – dolna krawędź kuklanki niezdobiona, wykonana ze skóry irchowej.
Na karcie magazynowej zapisany dawny nr inw: N.I. 100.649 (F.K. 4671) wraz z informacją, że obiekt pochodzi z daru do MNK z roku 1906.

Przekaz z Muzeum Narodowego w Krakowie do MEK w 1964 roku.

W zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie znajduje się fotografia przedstawiająca Konstantego Podhorskiego ubranego w strój Czukczów. Podhorski w kuklance sfotografowany został najprawdopodobniej podczas pobytu na Czukotce pomiędzy majem a listopadem 1905 roku. Kuklanka ze zdjęcia znajduje się obecnie w zbiorach MEK pod nr inw. 30528/MEK