Krzyże wolności
W 2023 MEK realizuje etnograficzne badania terenowe na temat krzyży i kapliczek – upamiętnień znoszenia obciążeń pańszczyźnianych. Badania uchwycą współczesny kontekst tych pomników.
Polski krajobraz słynie z licznych reprezentacji kultury chrześcijańskiej m. in. w postaci małej architektury sakralnej, które w tradycyjnej kulturze wsi odgrywają nadal dużą rolę – temat ten stanowi od dekad przedmiot licznych badań i opracowań. Jednak, co zaskakujące, w dotychczasowym obiegu naukowym, muzealnym, społecznym brakuje syntetycznej dokumentacji obiektów, które – będąc krzyżami i kapliczkami – są jednocześnie pomnikami przywrócenia wolności, stawianymi przez gromady wiejskie w XIX wieku na znak znoszenia obciążeń pańszczyźnianych.
Kwerenda źródeł i wstępne rozpoznanie terenowe wykonane na etapie prac przygotowawczych wykazały istnienie kilkuset tego rodzaju obiektów zarówno na ziemiach dawnej Galicji, jak i Królestwa Polskiego. Co szczególnie istotne, MEK, jako jedna z nielicznych instytucji muzealnych w Polsce, posiada kolekcję materialnych świadectw pańszczyzny (m.in. unikatowy zbiór bonów dominialnych), która jest świetnym punktem wyjścia do podjęcia badań na ten temat. A zbadanie i opisanie tematu pamięci o wychodzeniu z feudalnych zależności ma bardzo duże znaczenie dla społeczności lokalnych i dla szerokiego grona badaczy.
Przedsięwzięcie ma na celu etnograficzną dokumentację praktyk i pamięci o źródłach tego rodzaju fundacji krzyży i kapliczek w kontekście współczesnego życia w tych miejscowościach. Badania będą polegać na kontekstowej pracy metodą studium przypadku w 14 wybranych lokalizacjach (planowane: Bóbrka, Bykowce, Goździelin, Janowice, Krzczonowice, Korzenica, Nozdrzec, Ulucz-Hroszówka, Ubieszyn, Maków, Dziurków, Biedrzykowice, Iwanowice Włościańskie, Szczytniki) i obejmą dokumentację wizualną, dźwiękową i wywiady etnograficzne zrealizowane przez profesjonalny zespół ekspercki.
Głównym tematem wywiadów będzie pamięć o wydarzeniach, które dały początek fundacji, jej transmisja, materialne i niematerialne obiegi pamięci, stan zachowania upamiętnień i związane z tym działania, a także przekształcenia tego rodzaju pomników – wszystko to w kontekście współczesnych realiów życia w danym miejscu.
Na naszej stronie będziemy informować o postępach prac i prezentować efekty badań.
Koordynatorka projektu: Magdalena Zych
Zespół badawczy:
Dorota Majkowska-Szajer
Justyna Matwijewicz
Magdalena Zych
Dokumentacja fotograficzna: Wojciech Wilczyk
Dokumentacja dźwiękowa: Rafał Mazur
Identyfikacja wizualna: Noviki Studio
Partnerzy:
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego
Patroni medialni: 
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego
