Szczególnym rodzajem przedmiotu osobistego jest dla Mongołów i Tybetańczyków tabakierka. Ten niewielki pojemnik na tabakę, niejednokrotnie wykonany jest ze szlachetnych materiałów, srebra wysadzanego koralami, turkusami, czy innych szlachetnych i półszlachetnych kamieni oraz kości, rogu lub szkła.
Mongolska tabakierka kształtem przypomina niewielką buteleczkę o kolistym spłaszczonym brzuścu, z kulkową zatyczką z doczepioną miniaturową łyżeczką kościaną bądź srebrną, do nabierania tabaki. Tabakierki tybetańskie i nepalskie mają bardziej zróżnicowane kształty.
Dla Mongołów są one wyrazem dumy, można nawet powiedzieć – przedmiotem prestiżowym. Traktowane ze szczególną pieczołowitością, przechowywane w ozdobnych haftowanych pokrowcach, przekazywane są z pokolenia na pokolenie jako coś cennego.
Wydawać by się więc mogło, że tabaka i tabakierka znane są w Mongolii od niepamiętnych czasów. Tymczasem zwyczaj palenia i zażywania tabaki, a także same tabakierki przywędrowały do Tybetu i Mongolii z Chin, dokąd dotarły za pośrednictwem kupców i misjonarzy europejskich, hiszpańskich i portugalskich na przełomie XVI i XVII wieku.
W samej Mongolii rozpowszechniły się dopiero w XVIII wieku i zyskały uznanie, stając się podstawowym wyposażeniem każdego Mongoła. Z zażywaniem tabaki związane są w Mongolii specjalne zwyczaje, na przykład rytualna wymiana tabakierek podczas powitania gości. Z natury gościnni nomadzi traktują przybysza w sposób bardzo uroczysty. Gość ma specjalne prawa i zasiada w jurcie na zaszczytnym miejscu w części północnej lub zachodniej, zależnie od wieku i zajmowanej pozycji. Po wejściu do jurty i zajęciu miejsca wyjmuje on tabakierkę i podaje gospodarzowi wewnętrzną stroną prawej, trzymanej ukośnie, dłoni. Gospodarz odbiera ją również prawą dłonią, przykrywając jednocześnie z góry lewą. Następnie wyjmuje korek tabakierki z przymocowaną doń miniaturową łyżeczką i nakłada porcję tabaki na palec, którym umieszcza ją w obydwu dziurkach nosa. Potem zwraca niedomkniętą tabakierkę właścicielowi, a ten podaje ją kolejnemu mężczyźnie. Rytuał powtarza się do momentu, aż wszyscy zebrani skorzystają z zawartości tabakierki. Wtedy swoją tabakierkę wyjmuje gospodarz i tym razem to ona zatacza koło. Dopiero po takim przywitaniu można przystąpić do rozmów, targów czy świętowania. Tabakierki są więc dla użytkowników przedmiotami bardzo osobistymi, a jednocześnie spełniają ważne funkcje społeczno-kulturowe.
Prezentowana tabakierka pochodzi z kolekcji Jana Petschla, pracownika dyplomatycznego, przebywającego w Mongolii w l. 1964-1968. Jest jedną z kilku mongolskich tabakierek. W kolekcji zbiorów pozaeuropejskich jest jeszcze kilkanaście tabakierek pochodzących z Nepalu, używanych przez nepalskich Tybetańczyków.
Wybrana literatura:
Ars fumida. Przybory do palenia tytoniu; Muzeum Narodowe w Krakowie, 2005.
Waldemar Łysiak, Z fajką przez kontynenty; Kontynenty. 11/1977. 1977.
Fajki, tabakierki, Muzeum Zamek, Łańcut 1973
Tobacco and its use in Asia, by Berthold Laufer; Field Museum of Natural History, Chicago 1924; pdf
Tobacco in History and culture. En Encyclopedia; vol.1,2; edt. Jordan Goodman, Thomson Gale 2005
Mongolska tabakierka kształtem przypomina niewielką buteleczkę o kolistym spłaszczonym brzuścu, z kulkową zatyczką z doczepioną miniaturową łyżeczką kościaną bądź srebrną, do nabierania tabaki. Tabakierki tybetańskie i nepalskie mają bardziej zróżnicowane kształty.
Dla Mongołów są one wyrazem dumy, można nawet powiedzieć – przedmiotem prestiżowym. Traktowane ze szczególną pieczołowitością, przechowywane w ozdobnych haftowanych pokrowcach, przekazywane są z pokolenia na pokolenie jako coś cennego.
Wydawać by się więc mogło, że tabaka i tabakierka znane są w Mongolii od niepamiętnych czasów. Tymczasem zwyczaj palenia i zażywania tabaki, a także same tabakierki przywędrowały do Tybetu i Mongolii z Chin, dokąd dotarły za pośrednictwem kupców i misjonarzy europejskich, hiszpańskich i portugalskich na przełomie XVI i XVII wieku.
W samej Mongolii rozpowszechniły się dopiero w XVIII wieku i zyskały uznanie, stając się podstawowym wyposażeniem każdego Mongoła. Z zażywaniem tabaki związane są w Mongolii specjalne zwyczaje, na przykład rytualna wymiana tabakierek podczas powitania gości. Z natury gościnni nomadzi traktują przybysza w sposób bardzo uroczysty. Gość ma specjalne prawa i zasiada w jurcie na zaszczytnym miejscu w części północnej lub zachodniej, zależnie od wieku i zajmowanej pozycji. Po wejściu do jurty i zajęciu miejsca wyjmuje on tabakierkę i podaje gospodarzowi wewnętrzną stroną prawej, trzymanej ukośnie, dłoni. Gospodarz odbiera ją również prawą dłonią, przykrywając jednocześnie z góry lewą. Następnie wyjmuje korek tabakierki z przymocowaną doń miniaturową łyżeczką i nakłada porcję tabaki na palec, którym umieszcza ją w obydwu dziurkach nosa. Potem zwraca niedomkniętą tabakierkę właścicielowi, a ten podaje ją kolejnemu mężczyźnie. Rytuał powtarza się do momentu, aż wszyscy zebrani skorzystają z zawartości tabakierki. Wtedy swoją tabakierkę wyjmuje gospodarz i tym razem to ona zatacza koło. Dopiero po takim przywitaniu można przystąpić do rozmów, targów czy świętowania. Tabakierki są więc dla użytkowników przedmiotami bardzo osobistymi, a jednocześnie spełniają ważne funkcje społeczno-kulturowe.
Prezentowana tabakierka pochodzi z kolekcji Jana Petschla, pracownika dyplomatycznego, przebywającego w Mongolii w l. 1964-1968. Jest jedną z kilku mongolskich tabakierek. W kolekcji zbiorów pozaeuropejskich jest jeszcze kilkanaście tabakierek pochodzących z Nepalu, używanych przez nepalskich Tybetańczyków.
Wybrana literatura:
Ars fumida. Przybory do palenia tytoniu; Muzeum Narodowe w Krakowie, 2005.
Waldemar Łysiak, Z fajką przez kontynenty; Kontynenty. 11/1977. 1977.
Fajki, tabakierki, Muzeum Zamek, Łańcut 1973
Tobacco and its use in Asia, by Berthold Laufer; Field Museum of Natural History, Chicago 1924; pdf
Tobacco in History and culture. En Encyclopedia; vol.1,2; edt. Jordan Goodman, Thomson Gale 2005