Krzesiwo do krzesania ognia za pomocą tzw. skałki czyli małego kawałka krzemienia. Składa się z prostej sztabki metalu o grubości 0,5 cm i owalnych bokach, przechodzących w ramiona w kształcie esownicy zamkniętej na końcu formą woluty. Woluty te (tzw. kabłąki) w środkowej części schodzą się symetrycznie.
W zależności od kształtu uchwytu dzielą się one na krzesiwka jedno- i dwukabłąkowe (jak prezentowane) oraz skobelkowe. Forma krzesiw dwukabłąkowych nie zmieniła się od tysiąca lat. W Polsce najstarsze znaleziska pochodzą z X wieku. Takie krzesiwa kowale wykonywali jeszcze w końcu XIX wieku.
Obok krzesania ognia za pomocą dwóch kawałków drzewa, krzesanie ognia za pomocą krzesiwa jest również starą i jednocześnie trudną techniką. Polega ona na uderzaniu krzesiwem o twardy kamień, zazwyczaj krzemień, aby wywołać iskrę , która zapalała przygotowaną zawczasu hubkę wykonaną z wymoczonego i wysuszonego kawałka grzyba drzewnego.
Warto wiedzieć, że zapalonego w ten sposób ognia długi czas nie stosowano do rozpalania domowego ogniska czy też podczas pobytu owiec na górskich halach. Krzesiwa i hubki najczęściej używano do krzesania ognia do fajki, zanim z końcem XIX wieku nie wprowadzono zapałek. Ogień dobyty z drewna miał większą wartość.
Jak zapisano na karcie katalogowej, prezentowane krzesiwo jest darem Stefana Żeromskiego. Prawdopodobnie jednak krzesiwa nie przywiózł sławny pisarz i jeden z „prekursorów muzeologii polskiej” (za: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie 1935-1995, Rzeszów 1995) z Osowiec. Osiadł on bowiem jeszcze przed I wojną w Zakopanem, gdzie udzielał się społecznie, a nawet został prezydentem Rzeczpospolitej Zakopiańskiej (1918). Można przypuszczać, że krzesiwo otrzymał on od kogoś pochodzącego z Ukrainy, gdzie tego typu narzędzia występowały (podobne krzesiwo w kolekcji MEK pochodzi z miejscowości Repuźyńce, pow, Horodenka).
Opracował Piotr Worytkiewicz
Bibliografia:
Tomasz Czerwiński, Wyposażenie domu wiejskiego w Polsce, Warszawa 2009.
Michał Gradowski, Tradycja i postęp w metodach niecenia ognia, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXIV, Warszawa 1976, nr 1, s. 102-03, rys. 1
Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian, cz. 1 . Warszawa 1967 s. 54-59.
Muzeum Okręgowe w Rzeszowie 1935-1995, Rzeszów 1995.
Piotr Worytkiewicz, Sposoby niecenia ognia i fajki na Huculszczyźnie, Rocznik MEK, t. XV.
