Figurka przedstawia boliwijskiego bożka obfitości, Ekeko, ubranego w regionalny strój górala andyjskiego. Ten wesoły bożek z wpółotwartymi ustami obwieszony jest torbami i workami wypełnionymi różnego rodzaju dobrami: makaronem, ziarnem, słodyczami, a także konfetti, serpentynami. Na plecach dźwiga kosz i worek, być może z ziarnem kukurydzy, a na szyi powieszony ma jeden sandał oraz miniaturowy papierowy pieniądz o nominale 100 Boliviano (Cien Bolivianos); pod pachą zaś – wiązkę trzciny. Ku przyjemności boga, wkłada się w jego otwarte usta papierosy. Ekeko wywodzi się z andyjskiej kultury Indian Aymara. Nawiązuje do starożytnego bóstwa dobrobytu i płodności z Qullasuyu, w południowo-wschodnim regionie imperium Inków, obejmującego m.in. wschodnią część obecnej Boliwii. Niektórzy uczeni wiążą go z Tiwanaku (Tiahuanaco) – starożytną cywilizacją istniejącą na płaskowyżu andyjskim ponad tysiąc lat temu (ok. 200 p.n.e. – 700 n. e), na długo przed podbiciem tych terenów przez Inków. Nie roztrząsając dokładnie rodowodu bożka można powiedzieć, że wszystkie te kultury, włączając w to kulturę katolicką hiszpańskich konkwistadorów, miały wpływ na obecny jego charakter i sposób oddawania mu czci. Pierwotnie czczony był podczas wiosennej równonocy, która w Boliwii przypada we wrześniu, by zapewnić obfitość przyszłych plonów. Był też przywoływany, gdy domostwa z jakiegoś powodu popadały w niełaskę i nawiedzały je różne niepowodzenia.
Jednak już od początku XIX wieku, pod wpływem Hiszpanów, oficjalnie zaczęto celebrować święto pod koniec stycznia, co trwa do dziś. W wersji bardziej tradycyjnej festiwal odbywa się jeszcze w Santa Cruz, we wrześniu lub październiku. Jednak najbardziej znanym i oficjalnym festiwalem „pomyślności”, Alasita, podczas którego czci się Ekeko, jest ten obchodzony na przełomie stycznia i lutego. Co roku 24 stycznia Boliwijczycy zbierają się tłumnie na wąskich ulicach La Paz, by zakupić i poświęcić miniaturowe dary, którymi zostanie obwieszony Ekeko. Festiwal charakteryzuje się oryginalną mieszanką rytuałów i wierzeń prekolumbijskich oraz katolickich, a sama jego nazwa, wywodząca się z języka Aymara, tłumaczona jest jako „kup mnie”. Ludzie nabywają małe figurki bożka i przyczepiają do niego miniaturowe wersje różnych przedmiotów, które sprzedaje się podczas festiwalu. Są to reprezentacje wszelakich dóbr, wśród których mogą się znaleźć miniaturowe domki, samochody, telefony, komórkowe, bilety do USA, a nawet dyplomy uniwersyteckie oraz wiele innych zmaterializowanych pragnień. To życzenia i marzenia, które dzięki Ekeko, mogą się spełnić w nadchodzącym roku. Rozpoczęcie Alasita jest poprzedzone odprawieniem o świcie dawnych ceremonii, prowadzonych przez szamanów yatiri, co ma być okazaniem hołdu Matce Ziemi – Paczamamie i równocześnie prośbą o jej błogosławieństwo i wsparcie. Kapłan yatiri święci nabywane przedmioty skrapiając je wodą, alkoholem i okadzając dymem. Festiwal trwa dwa tygodnie. Boliwijczycy umieszczają bożka Ekeko na honorowym miejscu w domowych ołtarzykach (gdzie przebywa przez cały rok), w nadziei, że pomoże im w osiągnięciu dóbr, których miniaturami go obdarzyli.
Obiekt z kolekcji Andrzeja Krzanowskiego, geologa i archeologa, amerykanisty i wieloletniego dyplomaty (w l. 1993-1997 był ambasadorem w Wenezueli, Dominikanie, Gujanie, Surinamie, na Jamajce oraz w Grenadzie), organizatora i uczestnika wielu wypraw naukowych do Andów; wykładowcy w Katedrze Ameryki Łacińskiej Instytutu Amerykanistyki i Studiów Polonijnych.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
- R. Pateman, M. Cramer. Bolivia; Cultures of the World, se. edit., Marshall Cavendish, 2006
- Vivien Lougheed. La Paz, Bolivia and Beyond. Hunter Publishing, Inc, 2011. http://traditionscustoms.com/folk-beliefs/ekeko: Matthew Grace. Ekeko. Bolivian Express Magazine. Wyd. 15: Bolivian Express Magazine. Wyd. 15: http://www.bolivianexpress.org/magazines/15
