Zasłona kobieca czadari (czadori), niesłusznie nazywana w świecie zachodnim burką, która wywodzi się z Pakistanu (z jęz. urdu – burqa) i nie zasłania twarzy. Afgańska czadari zasłania natomiast sylwetkę kobiety, łącznie z głową i całą twarzą. Składa się zasadniczo z trzech zszytych ze sobą części: długiego do kostek plisowanego tyłu i krótszego gładkiego przodu zasłaniającego także twarz, który doszyty jest do okrągłej czapeczki. W części twarzowej na wysokości oczu znajduje się ażurowa siateczka w kształcie ośmioboku, która pozwala kobiecie na widzenie świata zewnętrznego, pozostając anonimową. Na ogół cała czapeczka oraz obszar wokół ażurowej siatki są pokryte ścisłym haftem geometrycznym.
W wieloetnicznym Afganistanie noszona jest przez mężatki w obszarach miejskich. Tradycyjnie nosiły ją kobiety o wyższym statusie społecznym. Natomiast ludność nomadyczna z różnych grup etnicznych nie nosiła i nie nosi czadari. Zasłanianie sylwetki przez kobiety afgańskie nigdy nie było więc powszechne. Odnosiło się tylko do kobiet zamężnych z wyższych warstw społecznych zamieszkałych w miastach. W afgańskim społeczeństwie, podobnie jak w wielu innych etnicznych społecznościach, życie opiera się na wyznaczonym przez wielowiekowe tradycje, honorowym kodeksie postępowania, zawierającym zbiór społecznych norm zachowań w określonych sytuacjach. Ten społeczny kod postępowania czyni różnicę pomiędzy sferą prywatną, czyli tym, co powinno zostać ukryte - nazywane dakhili, a tym, co jest na zewnątrz, czyli biruni. Zasady norm społecznych określone w afgańskim honorowym kodeksie Pasztunwali, przekazywane przez tradycję ustną od pokoleń, do dziś stanowią wyznacznik postępowania także dla innych grup etnicznych, mimo że Pasztuni nie stanowią większości społeczeństwa. Są jednak największą grupą etniczną, stanowiącą ok. 40% ogółu ludności, a wiele zasad postępowania zawartych w ich kodeksie jest zgodnych z normami innych grup etnicznych. Pasztunwali stosuje się w całym kraju, ale w różnym stopniu, w zależności od grupy etnicznej i środowiska społecznego. Chociaż sytuacja polityczna w Afganistanie za rządów mudżahedinów i talibów uczyniła z czadari narzędzie kontroli kobiet, a na Zachodzie stała się wręcz synonimem opresji wobec nich, to noszenie i znaczenie zasłony powinno być rozpatrywane w szerszym kontekście socjo-politycznym strukturalnym i społeczno-historycznym. Stosowanie zasłony jest zależne od kontekstu odnoszącego się do pojęć przestrzeni: prywatne – publiczne i stąd jest uwikłane w szersze wzorce komunikacyjne, narzucające ograniczenia na niespokrewnionych ze sobą mężczyzn i kobiety. Zasłona i jej noszenie jest ściśle związane z pojęciem honoru izzat. Jak wynika z relacji badaczy, Afgańczycy często mówią, że kobiety są ich honorem, stąd też bardzo ważne jest ich zachowanie i postępowanie. Kobiety poprzez czynienie pardah, czyli zasłanianie (głowy), do którego są niejako zobligowane po osiągnięciu dojrzałości płciowej i zdolności do zamążpójścia, zapewniają o swojej przynależności do grupy i gotowości do przestrzegania zwyczajowego kodeksu etyki, co sprawia, że honor męskich członków rodziny i całej rodziny jest zachowany. Zasłona jest wyrazem wzajemnych relacji męsko-damskich w społeczeństwie, które nadają wysoką wartość określonemu porządkowi społecznemu. Jednakże skala interpretacji zasłony pozostaje szeroka ze względu na ich różnorodność – od kolorowych czadari, przez długie czarne hidżaby w zachodnich prowincjach wzdłuż granicy z Iranem, po długie kolorowe welony lub szale zasłaniające głowę na centralnych wyżynach Hazaradżatu. Współczesne czadari są masowo produkowane w Chinach, na potrzeby rynku afgańskiego.
Obiekt zakupiony w 2010 roku w sklepie w Kabulu przez etnografa Andrzeja Dybczaka podczas badań terenowych i kręcenia filmu o produkcji szklanych wyrobów tradycyjną metodą, w manufakturze w Kabulu.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
Julie Billaud, Visible under the Veil:Dissimulation, performance and agency in Islamic public space., vol. 11, 2009. 1 November 2009.
Jennifer Heath, Ashraf Zahedi (Edyt.), Land of the Uncoquerable: The Lives of Contemporary Afghan Women; University of California Press, 2011
Eshan M. Entezar, Afghanistan 101: Understanding Afghan Culture; Xlibris Corporation, 2008
Russel Sandberg, edyt.; Religion and Legal Pluralism. Ashgate AHRC/ESRC Religion and Society Series, Routledge, 2016
Islam. Orientacja. Ornament. Kraków: Muzeum Etnograficzne im. S. Udzieli w Krakowie. 2009.
