Odświętna koszula kobieca spodnia, uszyta ręcznie z dwóch gatunków płótna lnianego: drelichu i ćwilichu; spodek z grubego bielonego drelichu; stanik w połowie z cienkiego drelichu, w połowie ćwilichowy, podszyty cienkim płótnem fabrycznym zwanym „kartonem”.
Nazwa „ciasnocha” pochodzi od formy codziennej lub odświętnej koszuli bez rękawów, przylegającej ciasno od ciała i noszonej zazwyczaj pod ubraniem. Była używana do początków poprzedniego stulecia przez wszystkie Góralki Śląskie, bez względu na wiek. Jeszcze w latach 30. XX wieku noszona przez starsze kobiety, które, jak opisuje Seweryn Udziela, „przyzwyczajone do ciasnochy, nie chcą chodzić w zwykłych koszulach, mówiąc, że im w nich zimno, bo je wiatr oblatuje (takie wolne). Młode zaś twierdzą, że nie mogą nosić ciasnoch, bo zdaje im się, że się w nich uduszą, taki ciasne”. Z czasem ciasnochy zostały zastąpione przez zwykłe koszule fabryczne.Początkowo ciasnocha miała workowaty kształt, ściśle opinający ciało. Od XIX wieku rozpowszechniły się ciasnochy o kroju bardziej złożonym, dwuczęściowym. Ten typ składał się z obcisłej górnej części tzw. „stonka”, „stanika” lub „żywotka”, uszytego z tkaniny ściśle przylegającej do ciała od pach do pasa i z doszytego do niej luźniejszego „spodka”, sięgającego do kolan lub nieco niżej. Dolna część ciasnochy, poprzez gęste i liczne marszczenia w tyle, nadawała figurze pożądany, obfity kształt z szerokimi biodrami, świadczącymi w powszechnej opinii ówczesnych mieszkańców wsi o dobrobycie.Koszulę od góry przytrzymywała płócienna tasiemka zwana „dreliszką”, przechodząca na ukos ramienia przez pierś i plecy. Ramiączko mogło być przewleczone przez dziurki zrobione w górnej części ciasnochy albo przyszywane z tyłu i wiązane z przodu. Ten prosty system ułatwiał ściąganie koszuli oraz odsłanianie piersi podczas karmienia niemowląt.
Ciasnochy, miały swoją wersję codzienną i odświętną. W codziennych, roboczych wersjach górna część była szyta zwykle z cieńszego, a spodek z grubszego samodziałowego płótna lnianego. Odświętne natomiast szyte były z lepszego drelichowego lub ozdobnie tkanego we wzory ćwilichowego płótna. W stroju odświętnym stanik był zazwyczaj dodatkowo krochmalony i wyprasowany, gdyż był częściowo widoczny po nałożeniu krótkiej koszulki, zwanej „kobotkiem”. Noszona bezpośrednio na ciało ciasnocha wpisuje się w powszechną historię bielizny. Trzeba jednak podkreślić, że wówczas nie była dokładnie tym, z czym bielizna kojarzy się współcześnie. Od najdawniejszych czasów właśnie koszula spodnia, zwykle lniana stanowiła ważny, choć często niewidoczny spod wierzchnich warstw, element ubioru zarówno kobiecego, jak i męskiego. Krojem ciasnocha najbardziej przypomina noszone od lat 30. XX wieku damskie koszule spodnie, nazywane dzisiaj halkami.Koszula została zakupiona w 1955 roku od Marii Sikorowej z Istebnej (ur. 1889), która uszyła ciasnochę dla siebie na początku XX wieku. Koszula stanowi część kolekcji strojów Górali Śląskich.
Opracowała Ewa Rossal.
Bibliografia: Agnieszka i Tadeusz Dobrowolscy, Strój, haft i koronka w województwie śląskim, Kraków 1936 Longin Malicki, Strój Górali Śląskich, Atlas Polskich Strojów ludowych, Wrocław 1956 Aleksandra Trella, Od pantalonów do stringów. Kolekcja bielizny damskiej i męskiej w zbiorach Centralnego Muzeum Włókiennictwa. Katalog wystawy, Centralne Muzeum Włókiennictwa, Łódź 2006 Seweryn Udziela, Ubiory Ludu Polskiego. Górale Beskidowi, Kraków 1932
