Obraz przedstawia na tle złotej aureoli św. Annę, siedzącą z Dzieciątkiem Jezus na kolanach. Obok niej, z lewej stoi młodzieńcza Maria, którą święta obejmuje prawą ręką. Zarówno Anna jak i Maria ubrane są w długie suknie i płaszcze, okrywające ramiona oraz welony opadające na ramiona. Barwne szaty pokryte są złotym ornamentem, podobnie jak biała sukienka Dzieciątka. Jezus w dłoniach trzyma po jednej gałązce róży, spoglądając w stronę Matki Boskiej, która wyciąga ku niemu ręce. Głowy wszystkich postaci zwieńczone są zamkniętymi koronami. W tle kompozycji ukazane są drzewa, błękitne niebo i szaroniebieski obłok.
Nieznany bliżej autor obrazu ukazał wizerunek św. Anny Samotrzeciej, zwanej Przyrowską, czczony w sanktuarium w miejscowości Aleksandrówka. (Tu krótkie wyjaśnienie: mimo że administracyjnie klasztor znajduje się w Aleksandrówce ponieważ jest na pograniczu miejscowości Święta Anna, tradycyjnie przypisywany jest do tej drugiej wioski). Wizerunek na obrazie różni się jednak wieloma detalami od otaczanej kultem rzeźby. Dowodzi to, że wzornikiem dla malarza nie była oryginalna figura, a jedna z popularnych grafik, prawdopodobnie inspirowanych XVIII - wiecznym miedziorytem Josefa Erasmusa Bellinga "Vera effigies Annae divinissimae Thaumaturgae loci sub Przyrovia in ecclesia F.F. Minor". Autor niemieckiej ryciny najpewniej nie widział oryginalnej rzeźby, stąd jego kompozycja różni się od cudownej figury kilkoma detalami: ograniczoną gestykulacją Dzieciątka (rzeźba przedstawia Dzieciątko w stanie ożywienia), dodaniem Jezusowi róży, oraz zmianą postawy Marii, która w oryginale klęczy obejmowana przez matkę, a na grafice ukazana jest w postawie stojącej.
Sama figura czczona w sanktuarium jest ideowo powiązana z objawieniem się św. Anny w końcu XV w. w pobliskim Przyrowie. Według tradycji to tam, w lesie, święta ukazała się wieśniaczce poszukującej zagubionego bydła, innym razem pasterzowi.
Samą rzeźbę historycy sztuki datują na 3 dekadę XVI w., a autorstwo przypisują krakowskiemu rzeźbiarzowi wiązanemu z warsztatem tzw. Mistrza Rzeźb Szydłowieckich. Powstała w czasach, gdy kult św. Anny był bardzo ożywiony na ziemiach polskich, o czym świadczą liczne wota (niektóre zachowane w klasztorze do dzisiejszych czasów), Prężnie działało też Bractwo św. Anny. Opiekę nad sanktuarium przez wiele lat sprawowali bernardyni, a po kasacie klasztoru w XIX w. w Świętej Annie pojawiły się mniszki dominikanki.
Do sanktuarium przez stulecia przybywali licznie pątnicy ze Śląska, Małopolski i Podhala. Współcześnie są to czciciele św. Anny ze wszystkich zakątków Polski, w tym uczestnicy pieszych pielgrzymek na Jasną Górę a także modlący się o dar potomstwa. Odpust ku czci św. Anny, przypada 26 lipca.
W 1968 roku obraz został po raz pierwszy zarejestrowany przez etnografów w czasie obozu naukowego, zorganizowanego przez Muzeum Etnograficzne w Krakowie. Badacz opisujący wystrój pochodzącego z 1856 roku domu w Palczowicach odnotował wówczas, że na ścianie naprzeciwko wejścia zawieszone są ciekawe obrazy, wśród nich także ten z wizerunkiem św. Anny. Powstałe wtedy zapiski wraz ze schematycznym rysunkiem, ukazującym rozmieszczenie obrazów znajdują się obecnie w archiwalnych zasobach muzeum. Ostatnia właścicielka domu - Anna Popielówna (1886-1970) podarowała wówczas do MEK obraz przedstawiający św. Stanisława wskrzeszającego Piotrawina (nr inw. 34105/mek). Życzeniem ofiarodawczyni było, by po jej śmierci pozostałe obrazy znajdujące się w izbie także trafiły do MEK, a dom do skansenu w Wygiełzowie. Niestety, rodzinie nie udało się wypełnić tej prośby. Nowi właściciele, którzy kupili ziemię, spalili stojący na niej dom. Szczęśliwie już wcześniej znajdujące się w nim obrazy trafiły do krewnych w Wadowicach. Pół wieku później rodzina Anny Popiel postanowiła wypełnić jej ostatnią wolę. W 2020 roku cioteczna wnuczka przekazała do zbiorów MEK chromolitografię oraz trzy obrazy olejne na płótnie z wizerunkami Chrystusa Ukrzyżowanego, św. Franciszka i św. Anny Przyrowskiej.
Opracowała: Beata Skoczeń-Marchewka
Źródła:
Grafika w zbiorach Biblioteki Narodowej nr inw. G 11187/I.
https://polona.pl/item/vera-effigies-annae-divinissi-mae-thaumaturgae-loci-sub-przyrovia-in-ecclesia-f-f-minor,MTU5MDUxNzU/0/#info:metadata
Kołodyńska Aleksandra Helena, Genealogia Rodzinna. Rodem z Małopolski czyli historia rodziny Popielów, Krajdochów, Jaroszów, Trzeszczkowskich, Białobrzeskich, Olejarzów, z pamiętnikiem z I wojny światowej i tablicami genealogicznymi. Wydawca: Oficyna Wydawnicza "Brama", Szczytna – Kłodzko, 2017 .
Żmudziński Jerzy, Skarbnica miłosierdzia. Rzecz o św. Annie i jej sanktuarium pod Przyrowem, Opole - Święta Anna, 2010.
Materiały archiwalne zawierające informacje o wystroju domu w Palczowicach: Dział Kontekstów Kultur MEK (archiwum) pod nr inw. I/1326/35 - 39 (sygn. mc. II/1024)
