Fez – nakrycie głowy w kształcie krótkiego cylindrycznego kapelusza bez ronda, wykonane z filcu w różnych odcieniach czerwieni, najczęściej z frędzlem w kolorze czarnym. Kojarzony z państwem leżącym nad Bosforem. Państwem o burzliwej historii, pełnej zwrotów i wielkich postaci, stanowiącym pomost między Europą a Azją. Jego nazwa wywodzi się od marokańskiego miasta Fez, skąd pochodzi barwnik do barwienia filcu.
Owo nakrycie głowy było jednym z głównych bohaterów ważnych przewrotów w historii Turcji. Stało się instrumentem zmian społeczno-kulturowych – raz wznoszonym jako symbol nowoczesności, by następnie zostać zrzuconym z piedestału jako oznaka zacofania.
Historia tego skromnego nakrycia głowy sięga czasów istnienia Imperium Osmańskiego. Wtedy to Mahmud II, w roku 1829, podjął odważne kroki zmierzające do modernizacji upadającego kolosa, by wprowadzić go na ścieżkę rozwoju na wzór nowoczesnych państw europejskich. Wprowadził nakaz noszenia fezów, które miały stanowić odpowiednik europejskich kapeluszy, kojarzonych z nowoczesnością i rozwojem, zrywając tym samym z tradycją noszenia turbanów. Fez swym kształtem miał nawiązywać do swojego europejskiego odpowiednika oraz odpowiadać potrzebom wiary i nie przeszkadzać przy wykonywaniu pokłonów w czasie modlitwy (ar. namâz).
Fez zaczął funkcjonować w przestrzeni publicznej jako swego rodzaju wizytówka, mówiąca wiele o swoim właścicielu. Początkowo był przeznaczony głownie dla armii, a później dla elity rządzącej – swym kształtem i kolorem ukazywał rangę danej osoby. Był dostępny w różnych stylach – mógł różnić się kształtem, kolorem, frędzlami i sposobem noszenia. Na przykład, sułtan Mahmud preferował długi i prosty fez, który nazywano "Mahmudi", sułtan Abdülaziz nosił krótki fez zwany "Azizi", a sułtan Abdülhamid nosił długi zwężający się fez zwany "Hamidi". Niektórzy nosili go aż do brwi, inni zaś z tyłu głowy, jednak najbardziej akceptowanym sposobem noszenia fezu było przechylanie go w stronę jednego ucha. Kolor fezu wskazywał na poglądy polityczne i zawód osoby go noszącej. Z czasem fez zaczął cieszyć się dużą popularnością na zachodzie jako część męskiego luksusowego stroju, noszonego przez Europejczyków.
Znaczenie symboliczne jakie wówczas nadano fezowi stało się jego głównym ciężarem w momencie przejęcia władzy w Turcji przez Mustafe Kamela (nazwanego później Atatürkiem – ojcem wszystkich Turków) i ustanowienia Republiki Tureckiej. To właśnie fez stal się dla przywódcy Turcji symbolem zacofania i rozkładu. Dążąc do europeizacji Turcji i zerwania z osmańskim dziedzictwem nowy prezydent przeprowadził wiele reform. Przyjęte w 1925 r. bezprecedensowe prawo nakazywało mężczyznom noszenie kapeluszy z rondem (tzw. ustawa kapeluszowa, tur. Şapka kanunu). Na tych, którzy sprzeciwiali się temu prawu, nakładano kary. Noszenie fezu było uważane za przestępstwo. Tradycja noszenia fezu została jednak podtrzymana w innych krajach, takich jak Syria, Irak, Palestyna, Egipt, Macedonia i Bośnia, czyli w krajach, które kiedyś były częścią Imperium Osmańskiego. Fez nigdy nie stracił na popularności w Tunezji, Libii, Maroku i Algierii.
Prezentowany Fez to jeden z starszych obiektów w kolekcji pozaeuropejskiej. Data jest szacowana, ale z pewnością jest to obiekt starszy niż samo Muzeum Etnograficzne, gdyż pochodzi z przekazu. W kolekcji MEK znajduje się kilkanaście podobnych obiektów o różnym datowaniu. Kolekcja pozaeuropejska posiada bardzo szeroką kolekcje nakryć głowy pochodzących z różnych rejonów świata.
Opracowała: Anna Szelingowska
Bibliografia:
Szkudlarek M., Kapelusz kontra fez – o roli nakrycia głowy w europeizacji Turcji, [w]: Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, UAM, 2014
Osmański fez a Europa Środkowa, https://mck.krakow.pl/article/ottoman-fez-and-central-europe (sprawdzone 30.07.2021)
Krawczyk K., Reformy Mustafy Kamela Ataturka i jego stosunek do kobiet, [w]: Studia Bliskowschodnie, 2009
Owo nakrycie głowy było jednym z głównych bohaterów ważnych przewrotów w historii Turcji. Stało się instrumentem zmian społeczno-kulturowych – raz wznoszonym jako symbol nowoczesności, by następnie zostać zrzuconym z piedestału jako oznaka zacofania.
Historia tego skromnego nakrycia głowy sięga czasów istnienia Imperium Osmańskiego. Wtedy to Mahmud II, w roku 1829, podjął odważne kroki zmierzające do modernizacji upadającego kolosa, by wprowadzić go na ścieżkę rozwoju na wzór nowoczesnych państw europejskich. Wprowadził nakaz noszenia fezów, które miały stanowić odpowiednik europejskich kapeluszy, kojarzonych z nowoczesnością i rozwojem, zrywając tym samym z tradycją noszenia turbanów. Fez swym kształtem miał nawiązywać do swojego europejskiego odpowiednika oraz odpowiadać potrzebom wiary i nie przeszkadzać przy wykonywaniu pokłonów w czasie modlitwy (ar. namâz).
Fez zaczął funkcjonować w przestrzeni publicznej jako swego rodzaju wizytówka, mówiąca wiele o swoim właścicielu. Początkowo był przeznaczony głownie dla armii, a później dla elity rządzącej – swym kształtem i kolorem ukazywał rangę danej osoby. Był dostępny w różnych stylach – mógł różnić się kształtem, kolorem, frędzlami i sposobem noszenia. Na przykład, sułtan Mahmud preferował długi i prosty fez, który nazywano "Mahmudi", sułtan Abdülaziz nosił krótki fez zwany "Azizi", a sułtan Abdülhamid nosił długi zwężający się fez zwany "Hamidi". Niektórzy nosili go aż do brwi, inni zaś z tyłu głowy, jednak najbardziej akceptowanym sposobem noszenia fezu było przechylanie go w stronę jednego ucha. Kolor fezu wskazywał na poglądy polityczne i zawód osoby go noszącej. Z czasem fez zaczął cieszyć się dużą popularnością na zachodzie jako część męskiego luksusowego stroju, noszonego przez Europejczyków.
Znaczenie symboliczne jakie wówczas nadano fezowi stało się jego głównym ciężarem w momencie przejęcia władzy w Turcji przez Mustafe Kamela (nazwanego później Atatürkiem – ojcem wszystkich Turków) i ustanowienia Republiki Tureckiej. To właśnie fez stal się dla przywódcy Turcji symbolem zacofania i rozkładu. Dążąc do europeizacji Turcji i zerwania z osmańskim dziedzictwem nowy prezydent przeprowadził wiele reform. Przyjęte w 1925 r. bezprecedensowe prawo nakazywało mężczyznom noszenie kapeluszy z rondem (tzw. ustawa kapeluszowa, tur. Şapka kanunu). Na tych, którzy sprzeciwiali się temu prawu, nakładano kary. Noszenie fezu było uważane za przestępstwo. Tradycja noszenia fezu została jednak podtrzymana w innych krajach, takich jak Syria, Irak, Palestyna, Egipt, Macedonia i Bośnia, czyli w krajach, które kiedyś były częścią Imperium Osmańskiego. Fez nigdy nie stracił na popularności w Tunezji, Libii, Maroku i Algierii.
Prezentowany Fez to jeden z starszych obiektów w kolekcji pozaeuropejskiej. Data jest szacowana, ale z pewnością jest to obiekt starszy niż samo Muzeum Etnograficzne, gdyż pochodzi z przekazu. W kolekcji MEK znajduje się kilkanaście podobnych obiektów o różnym datowaniu. Kolekcja pozaeuropejska posiada bardzo szeroką kolekcje nakryć głowy pochodzących z różnych rejonów świata.
Opracowała: Anna Szelingowska
Bibliografia:
Szkudlarek M., Kapelusz kontra fez – o roli nakrycia głowy w europeizacji Turcji, [w]: Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, UAM, 2014
Osmański fez a Europa Środkowa, https://mck.krakow.pl/article/ottoman-fez-and-central-europe (sprawdzone 30.07.2021)
Krawczyk K., Reformy Mustafy Kamela Ataturka i jego stosunek do kobiet, [w]: Studia Bliskowschodnie, 2009
