[Kliknij zdjęcie powyżej, by obejrzeć całość]
Czarno-biała fotografia (negatyw na kliszy szklanej) została wykonana przez nieznanego z nazwiska fotografa w 1907 r. Przedstawia targ na płycie Rynku Głównego miasta Podgórza. Widoczne są stragany z towarami bławatnymi i tekstyliami (m.in. z wzorzystymi chustami), liczne handlarki i sylwetki kupujących. W lewej stronie kadru, stojąc przed linią kramów, pozuje do zdjęcia kilkunastoletni chłopiec w szkolnym mundurku, z lewą ręką w kieszeni spodni. W tle widoczna zabudowa północnej pierzei Rynku, od lewej: Dom „Pod Jeleniami” z dwuokienną facjatą oraz klasycystyczny Dom „Pod Czarnym Orłem” z dachem łamanym i widocznym białym szyldem z napisem: „TANI BAZAR”. W dolnej części kadru można dostrzec cienie dwóch mężczyzn w kapeluszach, prawdopodobnie fotografa i jego pomocnika.
Postać chłopca w mundurku, dzierżącego w dłoni szkolne kajety, przykuwa uwagę w sposób szczególny. Mimo iż monochromatyczna fotografia utrudnia prawidłową identyfikację barw, pewnym jest, że strój gimnazjalisty utrzymany jest w obowiązującej na mocy specjalnego rozporządzenia Rady Szkolnej Krajowej kolorystyce. Składa się na niego: sukienna granatowa bluza ze sztywnym stojącym kołnierzem i dwiema kieszeniami na piersiach, spodnie z sukna ciemnoszarego oraz czapka z granatowego sukna z prostym daszkiem. Czapka okolona jest rzemykiem ze sprzączką i emblematem z białej blachy oznaczającym kategorię i numer szkoły. Chociaż uwieczniony na zdjęciu uczeń jest nam zupełnie nieznany, to jego szkolny mundurek dostarcza wiele informacji.
Umieszczona z przodu czapki litera „G” oznacza, że chłopiec jest uczniem gimnazjum, czyli szkoły średniej. Literze tej nie towarzyszy żadna dodatkowa numeracja, a zatem należy wykluczyć gimnazja Krakowa, gdzie- dla odróżnienia licznej społeczności uczniowskiej poszczególnych szkół- literce „G” towarzyszył numer konkretnego zakładu: I (św. Anny), II (św. Jacka), III (króla Jana III Sobieskiego) itd. Zarówno symbolika stroju, jak i miejsce wykonania fotografii, wyraźnie wskazują, że chłopiec stojący na podgórskim Rynku był uczniem Gimnazjum w Podgórzu. Szkoła ta, założona przez samego cesarza Franciszka Józefa, funkcjonowała od 15 lat (od roku szkolnego 1892/1893) przy ul. Adama Mickiewicza (obecnie Jana Zamoyskiego) i była jedynym w mieście ośmioletnim gimnazjum typu klasycznego z polskim językiem wykładowym. Dwa srebrne paski na kołnierzu bluzy chłopca oznaczają, że uczęszczał on do drugiej klasy gimnazjum niższego, trwającego 4 lata (paski w kolorze srebrnym zarezerwowane były dla uczniów klas młodszych, kolor złoty natomiast przeznaczony był dla młodzieży z ostatnich czterech klas, niejednokrotnie już pełnoletnich). Z dużym prawdopodobieństwem można więc założyć, że w chwili wykonania fotografii gimnazjalista miał ok. 11-12 lat.
Zdjęcie wykonano przypuszczalnie jesienią roku szkolnego 1907/1908. W Gimnazjum Podgórskim uczyło się wówczas ponad pół tysiąca uczniów, oczywiście wyłącznie chłopców. Pochodzili głównie z Podgórza i powiatu podgórskiego (niemal 1/3), ale też z Krakowa i Wielkiego Księstwa Krakowskiego oraz innych powiatów Galicji. Kilkunastu uczniów przybyło aż Królestwa Polskiego, pojedyncze osoby ze Śląska, Węgier, Czech, Moraw, a nawet Rumunii. W szkole utworzono w tym roku aż trzy równoległe oddziały klas drugich, liczące kolejno 27, 22 i 25 uczniów.
Przeznaczenia trzymanych kurczowo pod prawym ramieniem sześciu zeszytów szkolnych można się domyślać. Zgodnie z obowiązującym programem nauki szkolnej w klasach drugich uczono: religii, języków (łacińskiego, polskiego i niemieckiego), geografii i historii powszechnej, matematyki i historii naturalnej. Przedmiotami nadobowiązkowymi była gimnastyka (odbywająca się w podgórskiej siedzibie Towarzystwa „Sokół”), rysunki, śpiew i kaligrafia.
Czy chłopiec spotkany na podgórskim Rynku przez fotografa był rodowitym podgórzaninem? Czy po nauce szkolnej wracał do rodzinnego domu, czy na wynajmowaną stancję? A może do jednej z przeznaczonych dla zamiejscowej młodzieży gimnazjalnej burs? Jakiej religii uczył się w szkole? Czy udało mu się w podgórskim gimnazjum zdać maturę? I jak potoczyły się jego dalsze losy? Te pytania pozostają niestety bez odpowiedzi.
Opracowała:
Kamila Wasilewska-Prędki
Bibliografia:
Czarno-biała fotografia (negatyw na kliszy szklanej) została wykonana przez nieznanego z nazwiska fotografa w 1907 r. Przedstawia targ na płycie Rynku Głównego miasta Podgórza. Widoczne są stragany z towarami bławatnymi i tekstyliami (m.in. z wzorzystymi chustami), liczne handlarki i sylwetki kupujących. W lewej stronie kadru, stojąc przed linią kramów, pozuje do zdjęcia kilkunastoletni chłopiec w szkolnym mundurku, z lewą ręką w kieszeni spodni. W tle widoczna zabudowa północnej pierzei Rynku, od lewej: Dom „Pod Jeleniami” z dwuokienną facjatą oraz klasycystyczny Dom „Pod Czarnym Orłem” z dachem łamanym i widocznym białym szyldem z napisem: „TANI BAZAR”. W dolnej części kadru można dostrzec cienie dwóch mężczyzn w kapeluszach, prawdopodobnie fotografa i jego pomocnika.
Postać chłopca w mundurku, dzierżącego w dłoni szkolne kajety, przykuwa uwagę w sposób szczególny. Mimo iż monochromatyczna fotografia utrudnia prawidłową identyfikację barw, pewnym jest, że strój gimnazjalisty utrzymany jest w obowiązującej na mocy specjalnego rozporządzenia Rady Szkolnej Krajowej kolorystyce. Składa się na niego: sukienna granatowa bluza ze sztywnym stojącym kołnierzem i dwiema kieszeniami na piersiach, spodnie z sukna ciemnoszarego oraz czapka z granatowego sukna z prostym daszkiem. Czapka okolona jest rzemykiem ze sprzączką i emblematem z białej blachy oznaczającym kategorię i numer szkoły. Chociaż uwieczniony na zdjęciu uczeń jest nam zupełnie nieznany, to jego szkolny mundurek dostarcza wiele informacji.
Umieszczona z przodu czapki litera „G” oznacza, że chłopiec jest uczniem gimnazjum, czyli szkoły średniej. Literze tej nie towarzyszy żadna dodatkowa numeracja, a zatem należy wykluczyć gimnazja Krakowa, gdzie- dla odróżnienia licznej społeczności uczniowskiej poszczególnych szkół- literce „G” towarzyszył numer konkretnego zakładu: I (św. Anny), II (św. Jacka), III (króla Jana III Sobieskiego) itd. Zarówno symbolika stroju, jak i miejsce wykonania fotografii, wyraźnie wskazują, że chłopiec stojący na podgórskim Rynku był uczniem Gimnazjum w Podgórzu. Szkoła ta, założona przez samego cesarza Franciszka Józefa, funkcjonowała od 15 lat (od roku szkolnego 1892/1893) przy ul. Adama Mickiewicza (obecnie Jana Zamoyskiego) i była jedynym w mieście ośmioletnim gimnazjum typu klasycznego z polskim językiem wykładowym. Dwa srebrne paski na kołnierzu bluzy chłopca oznaczają, że uczęszczał on do drugiej klasy gimnazjum niższego, trwającego 4 lata (paski w kolorze srebrnym zarezerwowane były dla uczniów klas młodszych, kolor złoty natomiast przeznaczony był dla młodzieży z ostatnich czterech klas, niejednokrotnie już pełnoletnich). Z dużym prawdopodobieństwem można więc założyć, że w chwili wykonania fotografii gimnazjalista miał ok. 11-12 lat.
Zdjęcie wykonano przypuszczalnie jesienią roku szkolnego 1907/1908. W Gimnazjum Podgórskim uczyło się wówczas ponad pół tysiąca uczniów, oczywiście wyłącznie chłopców. Pochodzili głównie z Podgórza i powiatu podgórskiego (niemal 1/3), ale też z Krakowa i Wielkiego Księstwa Krakowskiego oraz innych powiatów Galicji. Kilkunastu uczniów przybyło aż Królestwa Polskiego, pojedyncze osoby ze Śląska, Węgier, Czech, Moraw, a nawet Rumunii. W szkole utworzono w tym roku aż trzy równoległe oddziały klas drugich, liczące kolejno 27, 22 i 25 uczniów.
Przeznaczenia trzymanych kurczowo pod prawym ramieniem sześciu zeszytów szkolnych można się domyślać. Zgodnie z obowiązującym programem nauki szkolnej w klasach drugich uczono: religii, języków (łacińskiego, polskiego i niemieckiego), geografii i historii powszechnej, matematyki i historii naturalnej. Przedmiotami nadobowiązkowymi była gimnastyka (odbywająca się w podgórskiej siedzibie Towarzystwa „Sokół”), rysunki, śpiew i kaligrafia.
Czy chłopiec spotkany na podgórskim Rynku przez fotografa był rodowitym podgórzaninem? Czy po nauce szkolnej wracał do rodzinnego domu, czy na wynajmowaną stancję? A może do jednej z przeznaczonych dla zamiejscowej młodzieży gimnazjalnej burs? Jakiej religii uczył się w szkole? Czy udało mu się w podgórskim gimnazjum zdać maturę? I jak potoczyły się jego dalsze losy? Te pytania pozostają niestety bez odpowiedzi.
Opracowała:
Kamila Wasilewska-Prędki
Bibliografia:
1. Ustawy i rozporządzenia obowiązujące w galicyjskich szkołach średnich, oprac. Henryk Kopia, Lwów 1900
2. X. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazjum w Podgórzu za rok 1908, oprac. Ignacy Kranz, Kraków 1908
3. Mieczysław Zając, Zarys dziejów Podgórskiego Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza Kościuszki w Krakowie, Kraków 1998
4. Maria Stinia, Państwowe szkolnictwo gimnazjalne w Krakowie w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 2004
5. Michał Rożek, „Urbs celeberrima”: Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2008
Digitalizacja i konserwacja przedstawionej fotografii została przeprowadzona w ramach projektu: Digitalizacja i udostępnienie zabytkowej kolekcji szklanych negatywów i fotografii z drugiej połowy XIX i początku XX w. ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie. Projekt dofinansowano z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014–2020 oraz z budżetu Województwa Małopolskiego.
