Niepozorny album fotograficzny pn. Sieradz i okolice, oprawiony w okładki obciągnięte jasnym płótnem o grubym splocie, zawiera 24 karty, z dwustronnie naklejonymi 213 niewielkimi fotografiami oraz odręcznymi, wykonanymi tuszem, adnotacjami. Album nie jest podpisany ani opatrzony żadną pieczęcią oprócz MEK-owskiej ( Muzeum Etnograficzne w Krakowie). Na ostatnich stronach znajduje się dopisek ołówkiem – „PTK Sieradz”. Do albumu dołączono odręczny spis fotografii na kilku kartkach spiętych zszywką.
Przeprowadzona na początku 2020 roku digitalizacja albumu pozwoliła przyjrzeć się, w dużym powiększeniu, szczegółom fotografii autorstwa m.in. Wincentego Boretti’ego, Rajmunda Cholewińskiego, M. Raczyńskiego i odkryła bogactwo przedstawień okolic Sieradza i jej mieszkańców sprzed ponad wieku.
Przekrój tematów ujętych na fotografiach mógłby być odpowiedzią na „KWESTJONARJUSZ Komisji fotograficznej przy Polskiem Towarzystwie Krajoznawczem”, który został wysłany (a potem również ogłoszony w Roczniku PTK) w 1908 roku do 200 fotografów amatorów i zawodowców zajmujących się fotografią krajoznawczą. Pytali oni w nim m.in. „Czy posiada Sz. Pan w swoich zbiorach klisze fotograficzne, przedstawiające krajobrazy, typy, pamiątki historyczne, osobliwości przyrody lub sceny z życia i pracy miejscowego ludu (…)?”. Wymienione „typy” to mieszkańcy Sieradza i gospodarze, gospodynie i dzieci ze wsi w powiecie sieradzkim, w strojach roboczych lub ubrani odświętnie. W albumie znajdziemy także najważniejsze zabytki regionu, kościoły (wraz z wnętrzami i przedmiotami kultu), dworki, pałacyki, pomniki, znaczące wydarzenia – np. kilku zdjęciowy fotoreportaż z odpustu w Charłupi Małej z 8 września 1908 roku. Pozostała większość fotografii nie jest datowana, ale przedstawione sceny łatwo umieścić na osi czasu. Mimo ostrzeżeń, również spisanych w Kwestionariuszu „(…) że, w myśl przepisów istniejących, nie wolno fotografować (bez specjalnego, za każdym razem, pozwolenia): a) pałaców i rezydencji Członków Rodziny Panującej; b) fortec i wogóle miejsc, leżących w obrębie fortyfikacji; c) budynków, torów kolejowych, a zwłaszcza mostów; d) gmachów więziennych”, umieszczono w albumie ciekawą serię fotosów przedstawiającą budowę mostu kolejowego na rzece Warcie pod Sieradzem. Był on jednym ze 173 wzniesionych takich obiektów, w ramach dwuletniej budowy linii Kolei Warszawsko-Kaliskiej, otworzonej hucznie 15 listopada 1902. „Kurier Warszawski” relacjonował wtedy na swych łamach: „Z Łodzi i Sieradza telegrafują, iż tłumy osób z radością witają pierwszy pociąg dążący do Kalisza. Pociąg był tak przeładowany, że w Zduńskiej Woli dodano wagon (…)”. Niestety, jako obiekt o znacznym znaczeniu strategicznym uległ zniszczeniu w trakcie działań wojennych pierwszej wojny światowej – odbudowany w nieznacznie zmienionej formie w latach 1922–1925.
W poszukiwaniu autora lub pomysłodawcy całego albumu natrafiłam na fotografie publikowane w tygodniku wydawanym przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze pn. „Ziemia”. W numerze 50, z grudnia 1912 roku, można zobaczyć zdjęcie zatytułowane Typy ze wsi Męki, pow. Sieradzki identyczne z fotografią w albumie o nr 135, a w numerze 2 ze stycznia 1913 roku – Typy z Mnichowa, pow. Sieradzki, które są reprodukcjami z fotografii nr 121 i 122, wszystkie pochodzące z tego samego źródła: „Fot. Ze zbiorów Sr. Graevego”.
W spuściźnie Seweryna Udzieli, założyciela Muzeum Etnograficznego w Krakowie, znajdują się trzy listy, datowane na rok 1904, od niejakiego Stanisława Graeve (nr. inw. XI/3 – SU/III/131). Baron Graeve był regionalistą, zapalonym miłośnikiem Ziemi Sieradzkiej, członkiem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Sieradzu, kolekcjonerem. Wydawał, własnym sumptem, m.in. pocztówki przedstawiające postacie w strojach ludowych, wzorowane na fotografiach z albumu. Zatrudniał też malarzy do portretowania mieszkańców wsi otaczających Sieradz. Graeve pisał w listach do Udzieli m.in. o powyższych pocztówkach oraz o innych planach wydawniczych, S. Udziela natomiast zachęcał go do zbierania materiałów z regionu sieradzkiego do planowanej publikacji pn. Ubiory ludu polskiego, serii zeszytów wydawanej nakładem Akademii Umiejętności. Dziełem życia Graeve’go był imponujący Przewodnik po Guberni Kaliskiej, który ukazał się drukiem w 1912 roku. Podobno szczegółowość, z jaką opisał region, dodając spisy i dokładną mapę (miast, osad, wsi, folwarków, kościołów, szkół, poczt, telegrafów, telefonów, zakładów przemysłowych, granic gmin, parafii, okręgów sądowych itd.), wzbudziła podejrzenia władz carskich (Sieradz znajdował się w tym czasie w zaborze rosyjskim). Podejrzewano Graeve’go o szpiegostwo na rzecz Austrii. W tym samym roku, 1912, baron popełnił samobójstwo.
Album, pełen wspaniałych, unikatowych zdjęć, nierzadko reportażowych w charakterze, pozwala odczuć atmosferę tamtych czasów, przyjrzeć się z bliska ludziom na tle krajobrazu ówczesnej epoki – miejskiego, w podróży, wśród zabudowań wsi i we wnętrzach. Po digitalizacji wszystkie szczegóły i „mistrzowie drugiego planu” są dla nas dostępne (jeśli tylko jakość zabytkowej odbitki pozwala) do ponownego odkrycia.
Anna Sulich-Liga
Za digitalizację fotografii z albumu dziękujemy firmie Lablab.
Przeprowadzona na początku 2020 roku digitalizacja albumu pozwoliła przyjrzeć się, w dużym powiększeniu, szczegółom fotografii autorstwa m.in. Wincentego Boretti’ego, Rajmunda Cholewińskiego, M. Raczyńskiego i odkryła bogactwo przedstawień okolic Sieradza i jej mieszkańców sprzed ponad wieku.
Przekrój tematów ujętych na fotografiach mógłby być odpowiedzią na „KWESTJONARJUSZ Komisji fotograficznej przy Polskiem Towarzystwie Krajoznawczem”, który został wysłany (a potem również ogłoszony w Roczniku PTK) w 1908 roku do 200 fotografów amatorów i zawodowców zajmujących się fotografią krajoznawczą. Pytali oni w nim m.in. „Czy posiada Sz. Pan w swoich zbiorach klisze fotograficzne, przedstawiające krajobrazy, typy, pamiątki historyczne, osobliwości przyrody lub sceny z życia i pracy miejscowego ludu (…)?”. Wymienione „typy” to mieszkańcy Sieradza i gospodarze, gospodynie i dzieci ze wsi w powiecie sieradzkim, w strojach roboczych lub ubrani odświętnie. W albumie znajdziemy także najważniejsze zabytki regionu, kościoły (wraz z wnętrzami i przedmiotami kultu), dworki, pałacyki, pomniki, znaczące wydarzenia – np. kilku zdjęciowy fotoreportaż z odpustu w Charłupi Małej z 8 września 1908 roku. Pozostała większość fotografii nie jest datowana, ale przedstawione sceny łatwo umieścić na osi czasu. Mimo ostrzeżeń, również spisanych w Kwestionariuszu „(…) że, w myśl przepisów istniejących, nie wolno fotografować (bez specjalnego, za każdym razem, pozwolenia): a) pałaców i rezydencji Członków Rodziny Panującej; b) fortec i wogóle miejsc, leżących w obrębie fortyfikacji; c) budynków, torów kolejowych, a zwłaszcza mostów; d) gmachów więziennych”, umieszczono w albumie ciekawą serię fotosów przedstawiającą budowę mostu kolejowego na rzece Warcie pod Sieradzem. Był on jednym ze 173 wzniesionych takich obiektów, w ramach dwuletniej budowy linii Kolei Warszawsko-Kaliskiej, otworzonej hucznie 15 listopada 1902. „Kurier Warszawski” relacjonował wtedy na swych łamach: „Z Łodzi i Sieradza telegrafują, iż tłumy osób z radością witają pierwszy pociąg dążący do Kalisza. Pociąg był tak przeładowany, że w Zduńskiej Woli dodano wagon (…)”. Niestety, jako obiekt o znacznym znaczeniu strategicznym uległ zniszczeniu w trakcie działań wojennych pierwszej wojny światowej – odbudowany w nieznacznie zmienionej formie w latach 1922–1925.
W poszukiwaniu autora lub pomysłodawcy całego albumu natrafiłam na fotografie publikowane w tygodniku wydawanym przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze pn. „Ziemia”. W numerze 50, z grudnia 1912 roku, można zobaczyć zdjęcie zatytułowane Typy ze wsi Męki, pow. Sieradzki identyczne z fotografią w albumie o nr 135, a w numerze 2 ze stycznia 1913 roku – Typy z Mnichowa, pow. Sieradzki, które są reprodukcjami z fotografii nr 121 i 122, wszystkie pochodzące z tego samego źródła: „Fot. Ze zbiorów Sr. Graevego”.
W spuściźnie Seweryna Udzieli, założyciela Muzeum Etnograficznego w Krakowie, znajdują się trzy listy, datowane na rok 1904, od niejakiego Stanisława Graeve (nr. inw. XI/3 – SU/III/131). Baron Graeve był regionalistą, zapalonym miłośnikiem Ziemi Sieradzkiej, członkiem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Sieradzu, kolekcjonerem. Wydawał, własnym sumptem, m.in. pocztówki przedstawiające postacie w strojach ludowych, wzorowane na fotografiach z albumu. Zatrudniał też malarzy do portretowania mieszkańców wsi otaczających Sieradz. Graeve pisał w listach do Udzieli m.in. o powyższych pocztówkach oraz o innych planach wydawniczych, S. Udziela natomiast zachęcał go do zbierania materiałów z regionu sieradzkiego do planowanej publikacji pn. Ubiory ludu polskiego, serii zeszytów wydawanej nakładem Akademii Umiejętności. Dziełem życia Graeve’go był imponujący Przewodnik po Guberni Kaliskiej, który ukazał się drukiem w 1912 roku. Podobno szczegółowość, z jaką opisał region, dodając spisy i dokładną mapę (miast, osad, wsi, folwarków, kościołów, szkół, poczt, telegrafów, telefonów, zakładów przemysłowych, granic gmin, parafii, okręgów sądowych itd.), wzbudziła podejrzenia władz carskich (Sieradz znajdował się w tym czasie w zaborze rosyjskim). Podejrzewano Graeve’go o szpiegostwo na rzecz Austrii. W tym samym roku, 1912, baron popełnił samobójstwo.
Album, pełen wspaniałych, unikatowych zdjęć, nierzadko reportażowych w charakterze, pozwala odczuć atmosferę tamtych czasów, przyjrzeć się z bliska ludziom na tle krajobrazu ówczesnej epoki – miejskiego, w podróży, wśród zabudowań wsi i we wnętrzach. Po digitalizacji wszystkie szczegóły i „mistrzowie drugiego planu” są dla nas dostępne (jeśli tylko jakość zabytkowej odbitki pozwala) do ponownego odkrycia.
Opracowała
Anna Sulich-Liga
Bibliografia
- Spuścizna Seweryna Udzieli, nr. inw. (XI/3 – SU/III/131)
- Wanda Skowron, Fotografia krajoznawcza jako jedna z podstawowych form pracy programowej i działań organizatorskich Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1908–1950), Tekst poprawiony i uzupełniony – w ramach prac Komisji Historii i Tradycji ZG PTTK – I rozdział pozycji: Historia Fotografii Krajoznawczej PTK – PTTK, A. Czarnowski, W. Skowron. Łódź 2000,
- „Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany", nr 50, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Warszawa 1912
- „Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany”, nr 2, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Warszawa 1913
- Graeve Stanisław (oprac.); Jacques L.V. (oprac.), Przewodnik po Guberni Kaliskiej, wyd. Graeve Stanisław, Warszawa 1912.
Za digitalizację fotografii z albumu dziękujemy firmie Lablab.
