Płaskorzeźba wykonana w drewnie lipowym techniką reliefu wypukłego, polichromowana farbami pokostowymi. Scena bożonarodzeniowa została ukazana w szopie z dachem w kształcie trapezu, na nim klęczą dwa anioły z banderolą. Rytem wypukłym ukazano liczną grupę postaci: w środku szopy Matka Boska i św. Józef pochylający się nad Dzieciątkiem w żłobie, z prawej strony od widza trzech pasterzy oraz zwierzęta, natomiast z lewej trzej królowie z darami – Kacper, Melchior i Baltazar.
Wszystkie postaci kierują się w stronę Świętej Rodziny, a pasterz i król najbliżej żłobu klęczą. Podobnie zwrócone w stronę pionowej osi płaskorzeźby są anioły z banderolą, co nadaje kompozycji symetryczną formę. Efekt ten wzmocniony został kolejnymi elementami pracy, tj. krawędziami szopy przypominającymi zrębowe ściany oraz belkami pionowymi i ukośnymi pod stropem. Na powierzchni dachu gęste rytowanie markujące strzechę, a płaski szczyt posiada przybitą gwoździami listewkę dekorowaną pionowymi cięciami. Łuk banderoli zwisający z rąk aniołów wykonano z blachy, napis „gloria in excelsis-zdeo” wybity został stemplami. Jest to zniekształcony fragment popularnego hymnu anielskiego w języku łacińskim, zaczynającego się od słów „Gloria In Excelsis Deo” – Chwała na wysokości Bogu.
Na odwrocie umieszczona sygnatura autora „chajecWładysław”, a także inicjały kolekcjonera Ferdynanda Kijaka-Solowskiego z datowaniem „F.S. 1972.”.
Autor płaskorzeźby, Władysław Chajec (1904–1985), zaliczany jest do grona najwybitniejszych polskich twórców ludowych. Pierwsze lata dzieciństwa spędził w Stanach Zjednoczonych, gdzie urodził się podczas pobytu rodziców na emigracji zarobkowej. Po powrocie do Polski zamieszkał w rodzinnej wsi, Kamienicy Górnej, ukończył trzy klasy szkoły powszechnej. Był małego wzrostu, sąsiedzi nazywali go „Łokietkiem”. Pracował na roli, dorywczo naprawiał narzędzia, zajmował się kowalstwem i szewstwem. Miał opinię dziwaka i samotnika, wiedzę o świecie zdobywał na własną rękę z książek, chętnie dzieląc się przemyśleniami.
Za najcenniejszą książkę uznawał Biblię, z niej czerpał inspiracje i tematy, ukazując własne wyobrażenie np. Arki Noego, Bóga Ojca na górze Synaj, postaci proroków Jonasza, Daniela i innych. Interesowały go także dzieje Kościoła i męczeństwo pierwszych chrześcijan. Niektóre pomysły zaczerpnął z XIX-wiecznych litografii i oleodruków dewocyjnych, umieszczanych w „świętych kątach” tradycyjnych wiejskich domów.
Piętno na życiu i twórczości Chajca wywarła druga wojna światowa, stąd szereg jego prac ukazuje więźniów obozów koncentracyjnych, krematoria czy Hitlera jako antychrysta. Lubił tworzyć kompozycje wielofiguralne, a tajemnicę swojego warsztatu opisywał zwięźle: „Biorę kloc drewna i usuwam to, co zbędne”. Licznie wyrzeźbione przez siebie prace gromadził w domu i niechętnie sprzedawał. Ulubionym zajęciem Chajca było także pisanie pamiętników, które ilustrował rysunkami. W 1974 roku otrzymał Nagrodę im. Oskara Kolberga oraz Nagrodę im. Brata Alberta, jednak największe poczucie spełnienia przyniosło mu wykonanie prac do kościoła parafialnego w rodzinnej wsi. Własnoręcznie przygotował swój nagrobek, na którym umieścił napis: „Władysław Chajec Rzeźbiarz Ludowy”.
Prezentowana płaskorzeźba pochodzi z prywatnych zbiorów krakowskiego kolekcjonera Ferdynanda Kijaka-Solowskiego (1922–2016), trafiła do zbiorów MEK w 2017 roku razem z całą jego spuścizną, obejmującanie tylko dzieła sztuki, ale również materiały fotograficzne, maszynopisy i rękopisy, taśmy magnetofonowe i filmowe (zob. Prot. KGZ 4/2017).
Opracował
Grzegorz Graff
Bibliografia
Wszystkie postaci kierują się w stronę Świętej Rodziny, a pasterz i król najbliżej żłobu klęczą. Podobnie zwrócone w stronę pionowej osi płaskorzeźby są anioły z banderolą, co nadaje kompozycji symetryczną formę. Efekt ten wzmocniony został kolejnymi elementami pracy, tj. krawędziami szopy przypominającymi zrębowe ściany oraz belkami pionowymi i ukośnymi pod stropem. Na powierzchni dachu gęste rytowanie markujące strzechę, a płaski szczyt posiada przybitą gwoździami listewkę dekorowaną pionowymi cięciami. Łuk banderoli zwisający z rąk aniołów wykonano z blachy, napis „gloria in excelsis-zdeo” wybity został stemplami. Jest to zniekształcony fragment popularnego hymnu anielskiego w języku łacińskim, zaczynającego się od słów „Gloria In Excelsis Deo” – Chwała na wysokości Bogu.
Na odwrocie umieszczona sygnatura autora „chajecWładysław”, a także inicjały kolekcjonera Ferdynanda Kijaka-Solowskiego z datowaniem „F.S. 1972.”.
Autor płaskorzeźby, Władysław Chajec (1904–1985), zaliczany jest do grona najwybitniejszych polskich twórców ludowych. Pierwsze lata dzieciństwa spędził w Stanach Zjednoczonych, gdzie urodził się podczas pobytu rodziców na emigracji zarobkowej. Po powrocie do Polski zamieszkał w rodzinnej wsi, Kamienicy Górnej, ukończył trzy klasy szkoły powszechnej. Był małego wzrostu, sąsiedzi nazywali go „Łokietkiem”. Pracował na roli, dorywczo naprawiał narzędzia, zajmował się kowalstwem i szewstwem. Miał opinię dziwaka i samotnika, wiedzę o świecie zdobywał na własną rękę z książek, chętnie dzieląc się przemyśleniami.
Za najcenniejszą książkę uznawał Biblię, z niej czerpał inspiracje i tematy, ukazując własne wyobrażenie np. Arki Noego, Bóga Ojca na górze Synaj, postaci proroków Jonasza, Daniela i innych. Interesowały go także dzieje Kościoła i męczeństwo pierwszych chrześcijan. Niektóre pomysły zaczerpnął z XIX-wiecznych litografii i oleodruków dewocyjnych, umieszczanych w „świętych kątach” tradycyjnych wiejskich domów.
Piętno na życiu i twórczości Chajca wywarła druga wojna światowa, stąd szereg jego prac ukazuje więźniów obozów koncentracyjnych, krematoria czy Hitlera jako antychrysta. Lubił tworzyć kompozycje wielofiguralne, a tajemnicę swojego warsztatu opisywał zwięźle: „Biorę kloc drewna i usuwam to, co zbędne”. Licznie wyrzeźbione przez siebie prace gromadził w domu i niechętnie sprzedawał. Ulubionym zajęciem Chajca było także pisanie pamiętników, które ilustrował rysunkami. W 1974 roku otrzymał Nagrodę im. Oskara Kolberga oraz Nagrodę im. Brata Alberta, jednak największe poczucie spełnienia przyniosło mu wykonanie prac do kościoła parafialnego w rodzinnej wsi. Własnoręcznie przygotował swój nagrobek, na którym umieścił napis: „Władysław Chajec Rzeźbiarz Ludowy”.
Prezentowana płaskorzeźba pochodzi z prywatnych zbiorów krakowskiego kolekcjonera Ferdynanda Kijaka-Solowskiego (1922–2016), trafiła do zbiorów MEK w 2017 roku razem z całą jego spuścizną, obejmującanie tylko dzieła sztuki, ale również materiały fotograficzne, maszynopisy i rękopisy, taśmy magnetofonowe i filmowe (zob. Prot. KGZ 4/2017).
Opracował
Grzegorz Graff
Bibliografia
- J. i A. Czerepińscy, Władysław Chajec, rzeźbiarz ludowy z Kamienicy Górnej, pow. Jasło, „Polska Sztuka Ludowa”, 1961 nr 4.
- F. Kotula, Kodeks AD 1967 Władysława Chajca z Kamienicy Górnej, „Polska Sztuka Ludowa", 1972, nr 3, tenże: U źródeł, Rzeszów 1983.
- A. Jackowski, Sztuka zwana naiwną, Warszawa 1995.
- L. Zimmerer, Rozważania w obliczu świętego Michała Archanioła, wyrzeźbionego w 1971 roku przez Władysława Chajca z Kamienicy Górnej, „Polska Sztuka Ludowa", 1976, nr 3–4.
