Litografia Cedr libański z zasobu muzealnego Archiwum to obiekt niezwykle interesujący, tak z uwagi na treść i formę, jak i sylwetkę samego autora.
Mojżesz Jakob urodził się w 1857 roku w Starym Sączu, w ubogiej żydowskiej rodzinie. Odebrał tradycyjne religijne wykształcenie, ze studiami w jesziwie Chaima Halberstamma w Nowym Sączu włącznie. Kształcił się również w przedmiotach świeckich. W 1882 roku, a zatem w wieku 25 lat, otrzymał w Krakowie od rabina Maurycego Duszaka prawo nauczania religii mojżeszowej w szkołach średnich. W kolejnych latach piastował stanowisko nauczyciela prowizorycznego religii w szkołach ludowych w Gorlicach. Zdobyty w 1890 roku patent nauczycielski utorował Jakobowi drogę do Krakowa, gdzie został mianowany stałym nauczycielem religii przy 5-klasowej szkole publicznej na Dajworze. Od 1893 roku pełnił także funkcję przysięgłego tłumacza sądowego, a także cenzora pism hebrajskich przy c. k. Dyrekcji Policji w Krakowie. Uchwałą Rabinatu został w 1897 roku dopuszczony do udzielania nauki religii także w szkołach średnich, a postępowy rabin Landau upoważnił go do nauczania kandydatów seminarium nauczycielskiego. Zmarł w Krakowie w 1931 roku.
Dziełem życia Mojżesza Jakoba stać się miała rekonstrukcja Świątyni Herodiańskiej z czasów Chrystusa, nad którą pracował od 1878 do 1928 roku, od 20 do 70 roku życia, czyli równe pół wieku. Praca ta była zatem efektem wieloletnich pogłębionych studiów nad historią starożytnego Izraela, a jej ostatnim etapem było wykonanie modelu świątyni w drewnie. Ukończone dzieło w całej okazałości prezentował Jakob zainteresowanym we własnym mieszkaniu przy ul. Zielonej 23. Wśród znamienitych gości, znaleźć się miały takie osobistości jak: książę arcybiskup Adam Sapieha, ksiądz profesor i dziekan Uniwersytetu Jagiellońskiego Józef Archutowski, dyrektor Muzeum Narodowego prof. Feliks Kopera, wreszcie rabini: Józef Kornitzer, dr Ozjasz Thon, dr Samuel Schmelkes czy prezes Kahału dr Rafał Landau. Świątynię oglądały jednak głównie tysiące młodzieży z krakowskich szkół średnich i powszechnych, dla których Jakob chętnie wygłaszał wykłady, referaty i odczyty.
Niewiele tymczasem wiadomo o związkach Mojżesza Jakoba z Sewerynem Udzielą, choć pewną wskazówkę stanowi umieszczona w lewym dolnym rogu litografii odręczna dedykacja: Czcigodnemu Panu Inspektorowi w dowód wysokiego szacunku i szczerego poważania pracę tę poświęca autor. Dar ten jest więc najwyraźniej pamiątką współpracy z okresu, gdy Udziela pełnił funkcję inspektora okręgowego c. k. Rady Szkolnej Krajowej. W swoim Życiorysie Jakob przywołuje dokładną treść pisma uznaniowego, które w 1896 roku otrzymał od Udzieli: Szanowny Panie! Po przeczytaniu łaskawie udzielonego mi Pańskiego rękopisu p.t.: „Elementarz religii mojż.” Uważam sobie za obowiązek oświadczyć Panu, że materyał naukowy objęty tym elementarzem, a przeznaczony na 1. klasę jest bardzo trafnie rozłożony na miesiące i lekcye i opracowanie tego materyału pod względem pedagogicznym jest zupełnie poprawne. Przekonany jestem, że gdyby praca ta została ogłoszona drukiem, ułatwiłaby nauczycielom pracującym w 1. klasie niezmiernie ich zadanie, a dzieciom przyniosłaby prawdziwą korzyść. Tego sukcesu życzę Panu najzupełniej szczerze.
Od momentu wydania przychylnej Jakobowi opinii do podarowania grafiki z przedstawieniem Genealogii Izraela minęło siedemnaście lat. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzi drugi i ostatni dowód na współpracę obu badaczy. Jest to podanie, w którym Jakob odnotowuje legendy związane z pradawnym cmentarzem usytuowanym na ulicy Szerokiej na krakowskim Kazimierzu. Ten zapis żydowskich legend należy do wielu, jakie Seweryn Udziela pozyskiwał z terenu dzięki ożywionej współpracy z nauczycielami, które stały się zalążkiem kolekcji późniejszego Muzeum Etnograficznego. Nie można też wykluczyć pozazawodowej znajomości między Jakobem a Udzielą, choćby z uwagi na fakt, iż obydwaj urodzili się w tym samym, 1857 roku, w Starym Sączu, a następnie wybierając zawód nauczycielski, osiedlili się ostatecznie w Krakowie. Liczne zbieżności w biografiach pozwalają przypuszczać, że drogi obu uczonych krzyżowały się wielokrotnie.
Zachowany w zbiorach Archiwum wspominany już obraz Mojżesza Jakoba to ręcznie malowana litografia przedstawiająca drzewo genealogiczne Izraela ujęte symbolicznie w formę cedru libańskiego. Dwujęzyczny tytuł litografii głosi: „ישראל בני תולדות = לבנון ארז / Cedr libański = Genealogią IZRAELA”. Na pniu cedru autor zamieścił podpis w trzech, hebrajskiej, polskiej i niemieckiej, wersjach językowych: Oto rodowód ludu izraelskiego/ Libański ten cedr okazuje symbolicznie rodowód ludu izraelskiego/ Autor zastrzega sobie wszelkie prawa własności.
Nieprzypadkowy jest wybór cedru libańskiego jako tła. Zgodnie z przekazem zawartym w I Księdze Królów cedr libański stanowił podstawowy budulec świątyni wzniesionej w Jerozolimie przez Salomona, gdzie wszystko składało się z cedru, a widać nie było kamienia (1Krl 6: 18). Erez (ארז) identyfikowany z cedrem libańskim pojawia się zresztą w Biblii Hebrajskiej wielokrotnie. Podkreślana jest jego wyższość i dominacja ponad innymi. W Księdze Ezechiela czytamy, iż żadne drzewo w ogrodzie Bożym nie dorównywało mu pięknością, dlatego Wiekuisty podał go w rękę mocarza narodów (Ez 31:8,11). Użycie tego symbolu przez Jakoba jest więc świadomym nawiązaniem do potęgi Izraela z czasów jego największej świetności.
Rodowód ludu izraelskiego wywiódł zatem autor zgodnie z żydowską tradycją od praojców, patriarchów Abrahama, Izaaka i Jakóba. Następnie oznaczył konary imionami Dwunastu Plemion Izraela, kolejno: Aszer, Gad, Naftali, Dan, Beniamin, Józef, Juda, Lewi, Isachar, Sebulon, Simon i Ruben. Poprzez liczne odgałęzienia ukazał najwybitniejsze postaci judaizmu, filozofii i historii żydowskiej z wyszczególnieniem dat życia, bądź panowania. Pojawiają się więc dynastie izraelskich władców Epoki Sędziów, Królestwa Judy i Izraela, okresu panowania dynastii Machabeuszy, Ery Patriarchów, a następnie najwybitniejsi rabini, filozofowie i autorytety judaizmu. Swój rodowód doprowadził Jakob do czasów mu współczesnych w osobach żydowskich historyków: Heinricha Graetza (1817–1891) i Leopolda Zunza (1794–1885).
Opracowała Kamila Wasilewska-Prędki
Bibliografia:
Mojżesz Jakob urodził się w 1857 roku w Starym Sączu, w ubogiej żydowskiej rodzinie. Odebrał tradycyjne religijne wykształcenie, ze studiami w jesziwie Chaima Halberstamma w Nowym Sączu włącznie. Kształcił się również w przedmiotach świeckich. W 1882 roku, a zatem w wieku 25 lat, otrzymał w Krakowie od rabina Maurycego Duszaka prawo nauczania religii mojżeszowej w szkołach średnich. W kolejnych latach piastował stanowisko nauczyciela prowizorycznego religii w szkołach ludowych w Gorlicach. Zdobyty w 1890 roku patent nauczycielski utorował Jakobowi drogę do Krakowa, gdzie został mianowany stałym nauczycielem religii przy 5-klasowej szkole publicznej na Dajworze. Od 1893 roku pełnił także funkcję przysięgłego tłumacza sądowego, a także cenzora pism hebrajskich przy c. k. Dyrekcji Policji w Krakowie. Uchwałą Rabinatu został w 1897 roku dopuszczony do udzielania nauki religii także w szkołach średnich, a postępowy rabin Landau upoważnił go do nauczania kandydatów seminarium nauczycielskiego. Zmarł w Krakowie w 1931 roku.
Dziełem życia Mojżesza Jakoba stać się miała rekonstrukcja Świątyni Herodiańskiej z czasów Chrystusa, nad którą pracował od 1878 do 1928 roku, od 20 do 70 roku życia, czyli równe pół wieku. Praca ta była zatem efektem wieloletnich pogłębionych studiów nad historią starożytnego Izraela, a jej ostatnim etapem było wykonanie modelu świątyni w drewnie. Ukończone dzieło w całej okazałości prezentował Jakob zainteresowanym we własnym mieszkaniu przy ul. Zielonej 23. Wśród znamienitych gości, znaleźć się miały takie osobistości jak: książę arcybiskup Adam Sapieha, ksiądz profesor i dziekan Uniwersytetu Jagiellońskiego Józef Archutowski, dyrektor Muzeum Narodowego prof. Feliks Kopera, wreszcie rabini: Józef Kornitzer, dr Ozjasz Thon, dr Samuel Schmelkes czy prezes Kahału dr Rafał Landau. Świątynię oglądały jednak głównie tysiące młodzieży z krakowskich szkół średnich i powszechnych, dla których Jakob chętnie wygłaszał wykłady, referaty i odczyty.
Niewiele tymczasem wiadomo o związkach Mojżesza Jakoba z Sewerynem Udzielą, choć pewną wskazówkę stanowi umieszczona w lewym dolnym rogu litografii odręczna dedykacja: Czcigodnemu Panu Inspektorowi w dowód wysokiego szacunku i szczerego poważania pracę tę poświęca autor. Dar ten jest więc najwyraźniej pamiątką współpracy z okresu, gdy Udziela pełnił funkcję inspektora okręgowego c. k. Rady Szkolnej Krajowej. W swoim Życiorysie Jakob przywołuje dokładną treść pisma uznaniowego, które w 1896 roku otrzymał od Udzieli: Szanowny Panie! Po przeczytaniu łaskawie udzielonego mi Pańskiego rękopisu p.t.: „Elementarz religii mojż.” Uważam sobie za obowiązek oświadczyć Panu, że materyał naukowy objęty tym elementarzem, a przeznaczony na 1. klasę jest bardzo trafnie rozłożony na miesiące i lekcye i opracowanie tego materyału pod względem pedagogicznym jest zupełnie poprawne. Przekonany jestem, że gdyby praca ta została ogłoszona drukiem, ułatwiłaby nauczycielom pracującym w 1. klasie niezmiernie ich zadanie, a dzieciom przyniosłaby prawdziwą korzyść. Tego sukcesu życzę Panu najzupełniej szczerze.
Od momentu wydania przychylnej Jakobowi opinii do podarowania grafiki z przedstawieniem Genealogii Izraela minęło siedemnaście lat. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzi drugi i ostatni dowód na współpracę obu badaczy. Jest to podanie, w którym Jakob odnotowuje legendy związane z pradawnym cmentarzem usytuowanym na ulicy Szerokiej na krakowskim Kazimierzu. Ten zapis żydowskich legend należy do wielu, jakie Seweryn Udziela pozyskiwał z terenu dzięki ożywionej współpracy z nauczycielami, które stały się zalążkiem kolekcji późniejszego Muzeum Etnograficznego. Nie można też wykluczyć pozazawodowej znajomości między Jakobem a Udzielą, choćby z uwagi na fakt, iż obydwaj urodzili się w tym samym, 1857 roku, w Starym Sączu, a następnie wybierając zawód nauczycielski, osiedlili się ostatecznie w Krakowie. Liczne zbieżności w biografiach pozwalają przypuszczać, że drogi obu uczonych krzyżowały się wielokrotnie.
Zachowany w zbiorach Archiwum wspominany już obraz Mojżesza Jakoba to ręcznie malowana litografia przedstawiająca drzewo genealogiczne Izraela ujęte symbolicznie w formę cedru libańskiego. Dwujęzyczny tytuł litografii głosi: „ישראל בני תולדות = לבנון ארז / Cedr libański = Genealogią IZRAELA”. Na pniu cedru autor zamieścił podpis w trzech, hebrajskiej, polskiej i niemieckiej, wersjach językowych: Oto rodowód ludu izraelskiego/ Libański ten cedr okazuje symbolicznie rodowód ludu izraelskiego/ Autor zastrzega sobie wszelkie prawa własności.
Nieprzypadkowy jest wybór cedru libańskiego jako tła. Zgodnie z przekazem zawartym w I Księdze Królów cedr libański stanowił podstawowy budulec świątyni wzniesionej w Jerozolimie przez Salomona, gdzie wszystko składało się z cedru, a widać nie było kamienia (1Krl 6: 18). Erez (ארז) identyfikowany z cedrem libańskim pojawia się zresztą w Biblii Hebrajskiej wielokrotnie. Podkreślana jest jego wyższość i dominacja ponad innymi. W Księdze Ezechiela czytamy, iż żadne drzewo w ogrodzie Bożym nie dorównywało mu pięknością, dlatego Wiekuisty podał go w rękę mocarza narodów (Ez 31:8,11). Użycie tego symbolu przez Jakoba jest więc świadomym nawiązaniem do potęgi Izraela z czasów jego największej świetności.
Rodowód ludu izraelskiego wywiódł zatem autor zgodnie z żydowską tradycją od praojców, patriarchów Abrahama, Izaaka i Jakóba. Następnie oznaczył konary imionami Dwunastu Plemion Izraela, kolejno: Aszer, Gad, Naftali, Dan, Beniamin, Józef, Juda, Lewi, Isachar, Sebulon, Simon i Ruben. Poprzez liczne odgałęzienia ukazał najwybitniejsze postaci judaizmu, filozofii i historii żydowskiej z wyszczególnieniem dat życia, bądź panowania. Pojawiają się więc dynastie izraelskich władców Epoki Sędziów, Królestwa Judy i Izraela, okresu panowania dynastii Machabeuszy, Ery Patriarchów, a następnie najwybitniejsi rabini, filozofowie i autorytety judaizmu. Swój rodowód doprowadził Jakob do czasów mu współczesnych w osobach żydowskich historyków: Heinricha Graetza (1817–1891) i Leopolda Zunza (1794–1885).
Opracowała Kamila Wasilewska-Prędki
Bibliografia:
- Mojżesz Jakób, Na pamiątkę (25) dwudziestopięcioletniej pracy w zawodzie nauczycielskim spisał jubilat swój życiorys 1884–1909, Kraków 1909 [rękopis powielony]
- Objaśnienie naukowe do modelu Świątyni Jerozolimskiej i autobiografja jego twórcy, Kraków 1931
- Księga Ezechiela, tłum. I. Cylkow, Kraków 1900, s. 175
- Księga Królów, tłum. Izaak Cylkow, Warszawa 1914, s. 41
- Eugeniusz Duda, Marek Sosenko, Dawna pocztówka żydowska, Kraków 1997, s. 141, 161
