Klasyczna śmietanka, czekolada, pistacja? A może odważnie, zielona herbata lub gorgonzola z gruszką? Trudno nam dzisiaj wyobrazić sobie upalne lato bez lodów. Najlepiej tych rzemieślniczych, świeżo ukręconych… A gdyby tak lody robić samemu? W domu?
Historia mrożonych potraw i napojów sięga czasów starożytnych. Jednak lody podobne do tych, które znamy, na bazie mleka i śmietany, powstały na przełomie XVI i XVII wieku we Włoszech skąd dość szybko trafiły do Francji. Raczył się nimi dwór Ludwika XIV. Z czasem, mrożone desery stawały się bardziej dostępne i w związku z tym coraz bardziej popularne. W XVIII wieku zagościły już na dobre w menu francuskich kawiarni. Na ziemiach polskich lody pojawiły się najprawdopodobniej niedługo przed rozbiorami. Były oczywiście przysmakiem zamożnych. W połowie XIX wieku Nancy Johnson z Filadelfii opatentowała mechanizm niewielkiego urządzenia do robienia lodów. W oparciu o ten wynalazek, zaczęto produkować maszynki w Stanach Zjednoczonych i Europie.
Prezentujemy pochodzącą z okresu międzywojennego maszynkę do lodów. Przeznaczona była do użytku domowego. Została wyprodukowana w Zakładach „Ideal” w Wolbromiu, które specjalizowały się w produkcji ciężkich naczyń emaliowanych, naczyń ocynkowanych oraz właśnie w produkcji maszynek do lodów. Zakłady „Ideal”, założone w 1911 roku, stanowiły oddział Olkuskiej Fabryki Naczyń Emaliowanych. W okresie międzywojennym podobne urządzenia do kręcenia lodów wytwarzane były także w Państwowej Hucie „Blachownia” w Częstochowie. Spotkać można było również maszynki szwedzkie, sygnowane marką „Husqvarna”.
Maszynka do lodów składa się z dwóch pojemników wkładanych jeden do drugiego, mieszacza, pokrywy z kołem zębatym oraz korby, dzięki której mieszacz wprawiany jest w ruch. Większy pojemnik, to kubeł wykonany z drewnianych klepek spiętych żelaznymi obręczami. W dnie kubła zamontowane jest metalowe wgłębienie – gniazdo, w którym należy umocować wypustkę kolejnego pojemnika, niewielkiej puszki z ocynkowanej blachy. Mieszacz umieszcza się w puszce, która następnie jest zamykana. Trzpień mieszacza przechodzi przez otwór w pokrywie. Przy górnej krawędzi drewnianego kubła znajduje się mocowanie mechanizmu napędowego. Składa się on z korby oraz poprzecznej belki z kołem zębatym. Mechanizm wprawia w ruch mieszacz. Aby urządzenie poprawnie działało, wszystkie elementy maszynki muszą być starannie zamocowane. Na zamknięciu widnieje znak markowy: „IDEAL” wpisany w romb oraz cyfra „2”, która oznacza, że w maszynce sporządzić można 2 litry zimnego deseru.
Jak wyglądała produkcja lodów w maszynce IDEAL?
Do puszki należało wlać przygotowaną i ostudzoną masę na lody, zaś w przestrzeń pomiędzy puszką a kubłem upchać pokruszony lód i obficie posypać go solą. „Następnie szybko, lecz równomiernie, kręcić korbą tak długo, aż dalszy ruch maszynki stanie się trudnym. Wtedy otworzyć puszkę, wyjąć mieszacz, lody w puszce zrównać, nakryć pokrywę, a otwór w tejże zatkać korkiem i puszkę pozostawić nadal w kuble” (Olkusz Fabryka…) Całość, z zamkniętą wewnątrz zmrożoną masą, polecano zostawić jeszcze w chłodnym miejscu na 1–2 godziny. Miało to korzystnie wpłynąć na smak deseru.
W polskich książkach kucharskich pierwsza wzmianka o lodach pojawia się w Kucharzu doskonałym Wojciecha Wielądki z końca XVIII wieku. Są w niej opisane lody z lokalnych owoców, jako dodatek do tortów. Przepisy na lody podawały również m.in. Lucyna Ćwierczakiewiczowa, Marya Śleżańska, Róża Makarewiczowa. W książkach i poradnikach kucharskich z drugiej połowy XIX i początku XX wieku, najwięcej znajdziemy przepisów na lody: czekoladowe, kawowe, orzechowe i owocowe, w tym cytrusowe i tutti frutti.
Opracowała: Olga Błaszczyńska
Bibliografia:
Historia mrożonych potraw i napojów sięga czasów starożytnych. Jednak lody podobne do tych, które znamy, na bazie mleka i śmietany, powstały na przełomie XVI i XVII wieku we Włoszech skąd dość szybko trafiły do Francji. Raczył się nimi dwór Ludwika XIV. Z czasem, mrożone desery stawały się bardziej dostępne i w związku z tym coraz bardziej popularne. W XVIII wieku zagościły już na dobre w menu francuskich kawiarni. Na ziemiach polskich lody pojawiły się najprawdopodobniej niedługo przed rozbiorami. Były oczywiście przysmakiem zamożnych. W połowie XIX wieku Nancy Johnson z Filadelfii opatentowała mechanizm niewielkiego urządzenia do robienia lodów. W oparciu o ten wynalazek, zaczęto produkować maszynki w Stanach Zjednoczonych i Europie.
Prezentujemy pochodzącą z okresu międzywojennego maszynkę do lodów. Przeznaczona była do użytku domowego. Została wyprodukowana w Zakładach „Ideal” w Wolbromiu, które specjalizowały się w produkcji ciężkich naczyń emaliowanych, naczyń ocynkowanych oraz właśnie w produkcji maszynek do lodów. Zakłady „Ideal”, założone w 1911 roku, stanowiły oddział Olkuskiej Fabryki Naczyń Emaliowanych. W okresie międzywojennym podobne urządzenia do kręcenia lodów wytwarzane były także w Państwowej Hucie „Blachownia” w Częstochowie. Spotkać można było również maszynki szwedzkie, sygnowane marką „Husqvarna”.
Maszynka do lodów składa się z dwóch pojemników wkładanych jeden do drugiego, mieszacza, pokrywy z kołem zębatym oraz korby, dzięki której mieszacz wprawiany jest w ruch. Większy pojemnik, to kubeł wykonany z drewnianych klepek spiętych żelaznymi obręczami. W dnie kubła zamontowane jest metalowe wgłębienie – gniazdo, w którym należy umocować wypustkę kolejnego pojemnika, niewielkiej puszki z ocynkowanej blachy. Mieszacz umieszcza się w puszce, która następnie jest zamykana. Trzpień mieszacza przechodzi przez otwór w pokrywie. Przy górnej krawędzi drewnianego kubła znajduje się mocowanie mechanizmu napędowego. Składa się on z korby oraz poprzecznej belki z kołem zębatym. Mechanizm wprawia w ruch mieszacz. Aby urządzenie poprawnie działało, wszystkie elementy maszynki muszą być starannie zamocowane. Na zamknięciu widnieje znak markowy: „IDEAL” wpisany w romb oraz cyfra „2”, która oznacza, że w maszynce sporządzić można 2 litry zimnego deseru.
Jak wyglądała produkcja lodów w maszynce IDEAL?
Do puszki należało wlać przygotowaną i ostudzoną masę na lody, zaś w przestrzeń pomiędzy puszką a kubłem upchać pokruszony lód i obficie posypać go solą. „Następnie szybko, lecz równomiernie, kręcić korbą tak długo, aż dalszy ruch maszynki stanie się trudnym. Wtedy otworzyć puszkę, wyjąć mieszacz, lody w puszce zrównać, nakryć pokrywę, a otwór w tejże zatkać korkiem i puszkę pozostawić nadal w kuble” (Olkusz Fabryka…) Całość, z zamkniętą wewnątrz zmrożoną masą, polecano zostawić jeszcze w chłodnym miejscu na 1–2 godziny. Miało to korzystnie wpłynąć na smak deseru.
W polskich książkach kucharskich pierwsza wzmianka o lodach pojawia się w Kucharzu doskonałym Wojciecha Wielądki z końca XVIII wieku. Są w niej opisane lody z lokalnych owoców, jako dodatek do tortów. Przepisy na lody podawały również m.in. Lucyna Ćwierczakiewiczowa, Marya Śleżańska, Róża Makarewiczowa. W książkach i poradnikach kucharskich z drugiej połowy XIX i początku XX wieku, najwięcej znajdziemy przepisów na lody: czekoladowe, kawowe, orzechowe i owocowe, w tym cytrusowe i tutti frutti.
Opracowała: Olga Błaszczyńska
Bibliografia:
- Osuch Henryk, Życie Emalierni, Olkusz 1974–2013 https://www.sp.olkusz.pl/download/hosuch-zycie-emalierni.pdf. [dostęp: 12.08.2019]
- Sikorska Marta, Naturalna magia, czyli historia pierwszych lodów, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie https://www.wilanow-palac.pl/naturalna_magia_czyli_historia_pierwszych_lodow.html [dostęp: 12.08.2019]
- Weiss Laura B., Ice Cream. A Global History, London 2011
- Maszynka do lodów Ideal, Olkusz Fabryka Naczyń Emaliowanych – broszura z lat międzywojennych dostępna pod adresem: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/37185/edition/33832/content [dostęp 12.08.2019]
- Miasteczko Polski Odrodzonej – czyli ekspozycja i zabytki w Muzeum Wsi Lubelskiej o wpływie prawa II Rzeczypospolitej na wartości i życie codzienne, Katalog Muzeum Wsi Lubelskiej https://skansen.lublin.pl/wydawnictwa/Miasteczko_Polski_Odrodzonej.pdf [dostęp 12.08.2019]
