Rysik to obecnie znane wszystkim narzędzie graficzne przypominające długopis, używane do tabletów i innych urządzeń wyposażonych w ekran dotykowy. W użyciu są już trzy generacje rysików, pierwsza to kawałek plastiku, druga to rysiki z przyciskami i gumką oraz trzecia – active stylus-pen, z baterią w środku.
Przedmiot wyglądający jak ołówek z zastruganym końcem, w jednolitym szarym kolorze, wytoczony z łupku (skały osadowej), w połowie owinięty papierem zadrukowanym w biało-zielone geometryczne wzory – to pra-przodek współczesnych rysików, od którego wzięły one swoją nazwę.
We wspomnieniach Kazimierza Elwertowskiego przy dacie 1884 znajdziemy taką wzmiankę: „Do pisania używaliśmy czarnych łupkowych tabliczek, na których pisaliśmy rysikiem podobnym do ołówka, zwanym „gryflem”. Tabliczki wielu ścierało najczęściej ręką albo łokciem, bądź połą marynarki, toteż nasze ręce były prawie zawsze brudne, a marynarki wyświechtane.” Zestawy złożone z rysika i tabliczki, po jednej stronie poliniowanej a po drugiej pokratkowanej służyły do nauki pisania i rachowania uczniom klas początkowych w szkołach elementarnych, później nazywanych powszechnymi a następnie podstawowymi, czyli zapewniały dzieciom start w naukę, w niektórych okolicach nawet do lat 50. XX wieku. Zeszyty zapisywane ołówkiem a następnie piórem złożonym z obsadki (rączki) i stalówki, maczane w atramencie w kałamarzu, wkraczały do użytku dopiero w następnych latach nauki. Przybory szkolne zwykle były drogie i nie wszyscy mogli sobie na nie pozwolić, a dzięki ścieraniu i ponownym zapisywaniu powierzchni tabliczki można ją było wielokrotnie używać w przeciwieństwie do zeszytu.
Gdy w 2000 roku w Muzeum Etnograficznym w Krakowie realizowana była wystawa pt. Szkoło! Szkoło! Gdy cię wspominam …, na apel Muzeum o wypożyczenie bądź darowanie przedmiotów związanych ze szkołą odpowiedziała, wówczas 91-letnia, Stanisława Ferek-Dobeszowa (1909-2004) przysyłając swoją własną tabliczkę wraz z rysikiem.
Po tabliczce chodzę, lecz na jednej nodze,
Robię białe znaki, zgadnij, kto to taki?
Na tę zagadkę z wydanego w 1915 roku podręcznika p.t. Elementarz i rachunki na pewno z łatwością mała Stasia Ferek by odpowiedziała, że chodzi o potrzebny do pisania rysik ale pewnie nie przypuszczała, że swoje życie zwiąże z pisaniem gdyż jako już dorosła mgr Stanisława Dobeszowa uczestniczyła w zespołowym opracowywaniu Słownika staropolskiego. Musiała też, tak jak i jej rówieśnicy, dbać o swoje przybory szkolne dzięki czemu, znacznie później, z pełnym przekonaniem i pieczołowitością mogła oddać je do Muzeum. Nie zachowała się oryginalna gąbka, więc ofiarodawczyni zawiązała na sznurku przy tabliczce kawałek współczesnej gąbki do mycia naczyń. Tabliczka i rysik były prezentowane na wystawie a następnie zostały włączone do zbiorów krakowskiego Muzeum, tym samym dołączając - tabliczka do pozostałych ośmiu a rysik do drugiego, pochodzącego ze szkoły przyklasztornej w Starej Wsi.
Opracowała Małgorzata Oleszkiewicz.
Bibliografia:
Halina Bittner-Szewczykowa, Dziecko wiejskie, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie”, t. 9, 1984
Kazimierz Elwertowski, Szkoła i życie. Ze wspomnień nauczyciela, Warszawa 1962
Małgorzata Oleszkiewicz, Grażyna Pyla, Szkoło! Szkoło! Gdy cię wspominam ..., Kraków 2000
https://pl.wiktionary.org/wiki/rysik (dostęp 13.07.2016)
