Płaskorzeźba w technice reliefu wypukłego, wykonana z dwóch desek miękkiego drewna, polichromowana. Łączna wysokość wynosi 36 cm, grubość desek ok. 4 cm. Na odwrocie umieszczone odręczne sygnowanie „Antoni Baran Opoczno [...]”, datowana około 1980 roku.
Ukazuje świętego Floriana jako rzymskiego żołnierza w tunice i hełmie z pióropuszem, z drzewcem chorągwi w lewej ręce i kołem młyńskim przy nodze, stanowiącymi jego atrybuty; chorągiew (tu niekompletna) symbolizuje zwycięstwo nad grzechem, a koło młyńskie przypomina o męczeńskiej śmierci świętego. Święty prawą ręką wskazuje na stojącego obok anioła, który gasi pożar, wylewając wodę z cebrzyka na płonący budynek. Wizerunek otacza złota ramka zdobiona karbami, front deski będącej podstawą wypełniają ukośne pasy i zygzaki przypominające promienie.
Święty Florian to jeden z najbardziej popularnych wspomożycieli. Jako orędownik w czasie pożaru jest przede wszystkim patronem strażaków, a także kominiarzy, piekarzy i hutników. Strażacy dbają, by figura lub obraz ich patrona znajdował się na murach każdej remizy. Rzeźby św. Floriana często można spotkać w kapliczkach na rynkach i przy wiejskich drogach. Wiążą się z nim także ciekawe wierzenia, na przykład to, że deszcz 4 maja – tj. w dniu jego wspomnienia liturgicznego w Kościele katolickim – jest zapowiedzią urodzaju. Przysłowie głosi: „Deszcz w świętego Floriana, będzie skrzynia grochem napchana”.
Florian urodził się około 250 roku, pochodził z Lauriacum (obecnie Lorch w Austrii), według legendy był słynącym z odwagi żołnierzem w armii cesarza Dioklecjana. Ocalił podobno wioskę gasząc ogień jednym naczyniem wody. Był obrońcą prześladowanych chrześcijan, za co popadł w niełaskę. Skazano go na tortury i utopiono w rzece przywiązując koło młyńskie do szyi. Jego kult jako męczennika szybko zdobył popularność w Europie. W 1184 roku na życzenie księcia Kazimierza Sprawiedliwego relikwie św. Floriana sprowadzono do Polski. Podobno konie ciągnące na Wawel wóz z relikwiarzem zatrzymały się w pewnym miejscu na Kleparzu, przedmieściu Krakowa, i nie chciały iść dalej. Odczytano to jako znak, że tam powinny zostać doczesne szczątki świętego, wobec czego wybudowano kościół pod jego wezwaniem, stojący tam do dziś. Przekonanie o mocy wspomożyciela w poskramianiu ognia umocniło się wśród wiernych jeszcze bardziej, gdy w 1528 roku pożar strawił cały Kleparz z wyjątkiem cudownie ocalałego kościoła.
Autor rzeźby Antoni Baran (1930-2013) należał do grona uznanych twórców ludowych. Urodził się i wychował w Gorzałkowie (obecnie przedmieście Opoczna). Pracował jako stolarz, robotnik rolny i w zakładzie ceramicznym. Sztuką zajmował się od połowy lat 50. rzeźbiąc głównie w drewnie lipowym i osikowym. W swoich pracach dawał wyraz estetyce i religijności wywodzącej się z tradycyjnej społeczności wiejskiej i małomiasteczkowej. Tworzył kompozycje figuralne ukazujące sceny z życia Chrystusa, Matki Boskie i świętych, a także wydarzenia związane z historią Polski. Oryginalna przestrzenna forma, stosowane uproszczenia wzoru ikonograficznego oraz żywa polichromia nadaje pracom Barana charakterystyczny rys. Jednym z jego osiągnięć była Nagroda im. Oskara Kolberga w 1997 roku.
Prezentowana rzeźba pochodzi z prywatnych zbiorów krakowskiego kolekcjonera Ferdynanda Kijaka-Solowskiego. Jest ona przykładem eksponatu, z którym wiążą się bogate materiały kontekstowe, ponieważ trafiła do zbiorów MEK w 2017 roku razem z całą spuścizną po kolekcjonerze, w skład której wchodzą nie tylko dzieła sztuki, ale również materiały fotograficzne, maszynopisy i rękopisy, taśmy magnetofonowe i filmowe (zob. Prot. KGZ 4/2017).
Warto zatem przybliżyć sylwetkę kolekcjonera. Ferdynand Kijak urodził się 17 listopada 1922 roku w Kalwarii Zebrzydowskiej, zmarł 8 listopada 2016 roku w Krakowie, pochowany został na Cmentarzu Rakowickim. Był synem Antoniego i Zofii z domu Maczuga. Wychował się i mieszkał w Krakowie. Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Aktorską w Krakowie. Za swego nauczyciela uznawał Iwo Galla, a największego mistrza teatru widział w Ludwiku Solskim, do nazwiska którego nawiązywał pseudonim sceniczny Solowski. Zawodowo związany był z Teatrem Młodego Widza (od roku 1958 jako Teatr Rozmaitości, od roku 1973 Teatr Bagatela), współpracował z Teatrem Regionalnym i Radiem Kraków, współtworząc repertuar poświęcony folklorowi przedmieść Krakowa, gwarze i humorowi andrusowskiemu. Prywatnie pasjonował się sztuką ludową i nieprofesjonalną, kolekcjonował rzeźby, obrazy, szopki. Zawsze starał się bezpośrednio docierać do twórców, z wieloma z nich utrzymywał przyjacielskie kontakty, korespondował z nimi, fotografował ich przy pracy, rejestrował postępy. Materiał ten z biegiem lat złożył się na obszerną bazę zawierającą informacje o około 300 autorach.
Opracował Grzegorz Graff.
Bibliografia:
Henryk Fros SI, Franciszek Sowa, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków 1975, s. 231-233.
Jan Łuczkowski, Twórczość rzeźbiarska Antoniego Barana z Gorzałkowa, "Łódzkie Studia Etnograficzne", t. XXVII, 1988, s. 85-89.
„Mała antologia polskich rzeźbiarzy ludowych” (egzemplarz poprawiony z pierwszej wersji, korekta P.Płatek), maszynopis Ferdynanda Kijaka-Solowskiego, 1978. s. 9.
Graff Grzegorz, Cztery kąty Ferdynanda Kijaka-Solowskiego. Świat aktora i kolekcjonera (broszura do wystawy), Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Kraków 2007.
Ukazuje świętego Floriana jako rzymskiego żołnierza w tunice i hełmie z pióropuszem, z drzewcem chorągwi w lewej ręce i kołem młyńskim przy nodze, stanowiącymi jego atrybuty; chorągiew (tu niekompletna) symbolizuje zwycięstwo nad grzechem, a koło młyńskie przypomina o męczeńskiej śmierci świętego. Święty prawą ręką wskazuje na stojącego obok anioła, który gasi pożar, wylewając wodę z cebrzyka na płonący budynek. Wizerunek otacza złota ramka zdobiona karbami, front deski będącej podstawą wypełniają ukośne pasy i zygzaki przypominające promienie.
Święty Florian to jeden z najbardziej popularnych wspomożycieli. Jako orędownik w czasie pożaru jest przede wszystkim patronem strażaków, a także kominiarzy, piekarzy i hutników. Strażacy dbają, by figura lub obraz ich patrona znajdował się na murach każdej remizy. Rzeźby św. Floriana często można spotkać w kapliczkach na rynkach i przy wiejskich drogach. Wiążą się z nim także ciekawe wierzenia, na przykład to, że deszcz 4 maja – tj. w dniu jego wspomnienia liturgicznego w Kościele katolickim – jest zapowiedzią urodzaju. Przysłowie głosi: „Deszcz w świętego Floriana, będzie skrzynia grochem napchana”.
Florian urodził się około 250 roku, pochodził z Lauriacum (obecnie Lorch w Austrii), według legendy był słynącym z odwagi żołnierzem w armii cesarza Dioklecjana. Ocalił podobno wioskę gasząc ogień jednym naczyniem wody. Był obrońcą prześladowanych chrześcijan, za co popadł w niełaskę. Skazano go na tortury i utopiono w rzece przywiązując koło młyńskie do szyi. Jego kult jako męczennika szybko zdobył popularność w Europie. W 1184 roku na życzenie księcia Kazimierza Sprawiedliwego relikwie św. Floriana sprowadzono do Polski. Podobno konie ciągnące na Wawel wóz z relikwiarzem zatrzymały się w pewnym miejscu na Kleparzu, przedmieściu Krakowa, i nie chciały iść dalej. Odczytano to jako znak, że tam powinny zostać doczesne szczątki świętego, wobec czego wybudowano kościół pod jego wezwaniem, stojący tam do dziś. Przekonanie o mocy wspomożyciela w poskramianiu ognia umocniło się wśród wiernych jeszcze bardziej, gdy w 1528 roku pożar strawił cały Kleparz z wyjątkiem cudownie ocalałego kościoła.
Autor rzeźby Antoni Baran (1930-2013) należał do grona uznanych twórców ludowych. Urodził się i wychował w Gorzałkowie (obecnie przedmieście Opoczna). Pracował jako stolarz, robotnik rolny i w zakładzie ceramicznym. Sztuką zajmował się od połowy lat 50. rzeźbiąc głównie w drewnie lipowym i osikowym. W swoich pracach dawał wyraz estetyce i religijności wywodzącej się z tradycyjnej społeczności wiejskiej i małomiasteczkowej. Tworzył kompozycje figuralne ukazujące sceny z życia Chrystusa, Matki Boskie i świętych, a także wydarzenia związane z historią Polski. Oryginalna przestrzenna forma, stosowane uproszczenia wzoru ikonograficznego oraz żywa polichromia nadaje pracom Barana charakterystyczny rys. Jednym z jego osiągnięć była Nagroda im. Oskara Kolberga w 1997 roku.
Prezentowana rzeźba pochodzi z prywatnych zbiorów krakowskiego kolekcjonera Ferdynanda Kijaka-Solowskiego. Jest ona przykładem eksponatu, z którym wiążą się bogate materiały kontekstowe, ponieważ trafiła do zbiorów MEK w 2017 roku razem z całą spuścizną po kolekcjonerze, w skład której wchodzą nie tylko dzieła sztuki, ale również materiały fotograficzne, maszynopisy i rękopisy, taśmy magnetofonowe i filmowe (zob. Prot. KGZ 4/2017).
Warto zatem przybliżyć sylwetkę kolekcjonera. Ferdynand Kijak urodził się 17 listopada 1922 roku w Kalwarii Zebrzydowskiej, zmarł 8 listopada 2016 roku w Krakowie, pochowany został na Cmentarzu Rakowickim. Był synem Antoniego i Zofii z domu Maczuga. Wychował się i mieszkał w Krakowie. Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Aktorską w Krakowie. Za swego nauczyciela uznawał Iwo Galla, a największego mistrza teatru widział w Ludwiku Solskim, do nazwiska którego nawiązywał pseudonim sceniczny Solowski. Zawodowo związany był z Teatrem Młodego Widza (od roku 1958 jako Teatr Rozmaitości, od roku 1973 Teatr Bagatela), współpracował z Teatrem Regionalnym i Radiem Kraków, współtworząc repertuar poświęcony folklorowi przedmieść Krakowa, gwarze i humorowi andrusowskiemu. Prywatnie pasjonował się sztuką ludową i nieprofesjonalną, kolekcjonował rzeźby, obrazy, szopki. Zawsze starał się bezpośrednio docierać do twórców, z wieloma z nich utrzymywał przyjacielskie kontakty, korespondował z nimi, fotografował ich przy pracy, rejestrował postępy. Materiał ten z biegiem lat złożył się na obszerną bazę zawierającą informacje o około 300 autorach.
Opracował Grzegorz Graff.
Bibliografia:
Henryk Fros SI, Franciszek Sowa, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków 1975, s. 231-233.
Jan Łuczkowski, Twórczość rzeźbiarska Antoniego Barana z Gorzałkowa, "Łódzkie Studia Etnograficzne", t. XXVII, 1988, s. 85-89.
„Mała antologia polskich rzeźbiarzy ludowych” (egzemplarz poprawiony z pierwszej wersji, korekta P.Płatek), maszynopis Ferdynanda Kijaka-Solowskiego, 1978. s. 9.
Graff Grzegorz, Cztery kąty Ferdynanda Kijaka-Solowskiego. Świat aktora i kolekcjonera (broszura do wystawy), Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Kraków 2007.
