Kartka nadana z Grodziska (dzisiejsze Podkarpacie), 23 lutego 1911 roku. Adresowana do prof. Juliana Talko-Hryncewicza, z życzeniami. Nie chodzi o urodziny, imieniny czy święta. Okazją do składania powinszowań i gratulacji stało się spełnienia marzenia. O czym marzył profesor? O muzeum.
„Wielce szanowny Panie Profesorze! Wyczytawszy wczoraj w gazecie, że dobry Pan u celu swych marzeń, że muzeum etnograficzne otworzone, pośpieszam, by wyrazić Kochanemu Państwu jak najszczersze życzenia sukcesu tego i powodzenia w dalszym ciągu pozostając szczerze oddaną, wdzięczną Kazimiera Bánhidy”.
Kartka została wysłana cztery dni po otwarciu Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Oficjalnie zainaugurowało ono swoją działalność 19 lutego 1911 roku. Pierwszą siedzibą MEK były trzy pomieszczenia na parterze oficyny kamienicy przy ul. Studenckiej 9, należącej wówczas do Adolfa Grossa, adwokata, posła parlamentu austriackiego. W kamienicy tej mieszkał w tym czasie Julian Talko-Hryncewicz, profesor antropologii fizycznej, lekarz i przewodniczący Towarzystwa Muzeum Etnograficznego, które doprowadziło do powstania Muzeum i początkowo było właścicielem instytucji. „Prócz innych trudności, poważną było przeszkodą przy skromnych naszych środkach, znalezienie niedrogiego lokalu w odpowiedniej części miasta – wspominał w przemówieniu podczas uroczystości otwarcia placówki prof. Talko-Hryncewicz. – W skromnych tych pokoikach złożyliśmy zbiory, których lwia część gromadzona przez lata, jest własnością szanownego pana Seweryna Udzieli”.
Seweryn Udziela był nie tylko autorem i właścicielem kolekcji, która dała początek zbiorom Muzeum Etnograficznego w Krakowie (bagatela, prawie dwa tysiące przedmiotów, przechowywanych w prywatnym mieszkaniu). Był ojcem założycielem tej instytucji. Latami pracował nad zbudowaniem społecznego poparcia dla idei powołania w Krakowie placówki na miarę tych, które znał z Berlina, Pragi, Wiednia. Wraz z Julianem Talko-Hryncewiczem i Franciszkiem Bujakiem, opracował statut i program działania Muzeum. Zabiegał o wsparcie wśród osób znanych i wpływowych, ale nie tylko. Przeglądając spuściznę Udzieli, można odnieść wrażenie, że w misję Muzeum chciał zaangażować wszystkich, dosłownie. Zaproszenie do współtworzenia kolekcji i do włączenia się w etnograficzne badania kierował do artystów, nauczycieli, uczniów, urzędników, lekarzy, właścicieli dworów, księży, społeczników, uczonych, do członków rodziny, przyjaciół, znajomych… Opis pierwszej wystawy MEK, tej na Studenckiej, Udziela kończy słowami: „Tak więc najtrudniejszy początek dzieła jest zrobiony; niewątpliwie w przyszłości muzeum etnograficzne rozwinie się szybko, pospieszy mu bowiem z poparciem cała Polska”. Tak się rzeczywiście stało.
Ale wróćmy do korespondencji z lutego 1911 roku. Życzenia płyną znad Wisłoka. Nadawczyni kartki, baronowa Maria Kazimiera Bánhidy, wybrała pocztówkę dokumentującą jakieś wydarzenie w Tryńczy – jakie? Czy wśród osób zgromadzonych przed obiektywem znajduje się podpisana na odwrocie arystokratka? Wiemy, że Kazimiera Bánhidy ufundowała murowany kościół w Tryńczy (za pieniądze ze sprzedaży folwarku), ale na fotografii widzimy raczej inny budynek. Być może szkołę, wybudowaną tu w 1909 roku? Może dlatego wśród zgromadzonych przed obiektywem tyle dziewcząt i chłopców? Możemy się domyślać, że baronowa była zaangażowana w sprawy edukacji dzieci i młodzieży. W lokalnej pamięci funkcjonuje jako fundatorka ochronki prowadzonej przez Siostry Służebniczki Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej w Grodzisku Dolnym i protektorka pierwszej szkoły powszechnej w Grodzisku Miasteczku.
Kazimiera Bánhidy była też członkinią Krakowskiego Towarzystwa Oświaty Ludowej, którego wiceprezesem był Seweryn Udziela. Swego czasu Udziela pracował w okolicy dworu baronowej jako nauczyciel. Najdłużej w Ropczycach (1883-1885 i 1886-1888), gdzie założył i prowadził czytelnię ludową. Można by przypuszczać, że Bánhidy i Udziela się znali, a jednak baronowa kieruje życzenia do profesora Talko-Hryncewicza. Może dlatego, że był jej bliższym znajomym, a może z tego powodu, że to on jako przewodniczący Towarzystwa Muzeum Etnograficznego oficjalnie stał na czele misji, podczas gdy Seweryn Udziela pełnił w tej organizacji funkcję tylko (i aż!) kustosza zbiorów.
Autorka życzeń wspomina, że dowiedziała się o otwarciu Muzeum z gazety. Prasa rzeczywiście rozpisywała się na temat nowego krakowskiego Muzeum, choć konkurencja była duża, bo w noc poprzedzającą inaugurację na Studenckiej, runęła do Wisły konstrukcja powstającego właśnie nowego krakowskiego mostu. Rzeka pochłonęła dwieście ton żelaza. Powodem miało być nagłe ruszenie lodów. Wiosną dokończono budowę, ale most został wysadzony w 1945 roku. Dziś w tym miejscu można przejść z Kazimierza na Podgórze i z powrotem po Moście Powstańców Śląskich.
Muzeum Etnograficzne w Krakowie mieści się dziś w odległości dziesięciu minut spacerem od tego miejsca. Nosi imię Seweryna Udzieli, nadane w uznaniu jego zasług przez Walne Zgromadzenie Członków Towarzystwa Muzeum Etnograficznego w Krakowie 6 listopada 1937 roku.
Opracowała Dorota Majkowska-Szajer.
Bibliografia:
„Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie”, Tom X, Kraków 1991.
Sto i pół. Opowieści z Muzeum Etnograficznego w Krakowie, Kraków 2011.
http://etnomuzeum.eu/seweryn-udziela (dostęp 18.02.)
http://www.zstryncza.itl.pl/?id=tryncza (dostęp 18.02.)
https://zsgd.edupage.org/about/?subpage=1 (dostęp 18.02.)
http://parafiagrodziskodolne.pl/grupy-parafialne/dziecieca-sluzba-maryjna-dsm/ (dostęp 18.02.)
http://www.wortal-turystyczny.pl/5680,omp,Try%C5%84cza.html (dostęp 18.02.)
https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/338343/PDF/NDIGCZAS015279_1910_001.pdf (dostęp 18.02.)
https://docplayer.pl/9930350-Drodzy-mieszkancy-gminy-tryncza.html (dostęp 18.02.)
https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/21361/ (dostęp 18.02.)
https://www.kawiarniany.pl/2019/02/12/tak-zmienil-sie-krakow-tych-miejsc-juz-nie-ma-utracone-i-przebudowane-zabytki-top-lista/ (dostęp 18.02.)
