Obraz Święty Józef z Dzieciątkiem przedstawia utrzymany w brązach realistyczny wizerunek wykonany zapewne przez malarza prowincjonalnego, niemniej posiadającego już pewne umiejętności warsztatowe, zarówno w dziedzinie przygotowania podobrazia i farb, jak i kształtowania kompozycji. Ukazał on na gładkim szaro-brązowym tle półpostać siwego, łysiejącego św. Józefa, który w brązowym stroju, lekko pochylony w lewo trzyma na rękach małego Jezusa. Dzieciątko przedstawione w postaci siedzącej, ma wokół bioder białą tkaninę. Lewą rękę unosi na wysokość brody Opiekuna, zaś prawą ma opuszczoną wzdłuż ciała, z lekko zgiętym łokciem. Głowy obu postaci otaczają kremowe aureole. Przedstawienie posiada warstwę malarską o niejednolitym układzie spękań i zniszczeń. Obraz ten ikonograficznie i stylowo nawiązuje do malarstwa zachodniego. Powstał zapewne po trafieniu starszej ikony do kościoła obrządku rzymsko-katolickiego.
Obraz został namalowany na zniszczonym wcześniejszym wizerunku świętego Michała Archanioła. Do 2009 roku świadczył o tym jedynie widoczny pod malowidłem, po prawej stronie, zarys innej postaci z owalną tarczą. Młoda adeptka konserwacji dzieł sztuki, studiująca na krakowskiej ASP – Inga Widlińska (Stompór) po wstępnych badaniach, dokonała rozwarstwienia tych obrazów, osadziła wtórne malowidło na nowej desce, wykonała kopię istniejącej ramy ozdobionej fazowaniem, pasowym ornamentem z drobnych karbów i pomalowanej na kolor zielony. Wykonała też pełną konserwację wizerunku Archanioła, którego postać pozostała na pierwotnym podobraziu, obramowana ramką. Oczom widzów ukazało się prymitywne przedstawienie wykonane niegdyś prawdopodobnie przez malarza samouka z kręgu Kościoła Wschodniego , które można zaliczyć do ikon karpackich, powstałych na Bojkowszczyźnie.
Dynamiczna postać Michała Archanioła z rozpostartymi białymi skrzydłami jest lekko przesunięta w prawo w stosunku do osi obrazu. Ubrany w ciemnoczerwony rozwiany płaszcz i w niebieskozielony strój stoi ze wzniesioną prawą ręką i okrągłą niebieską tarczą o czarnych napisach w lewej dłoni. Stopami depcze szatana. Diabeł o antropomorficznej budowie ciała i niewielkich popielatych skrzydłach leży z twarzą zwróconą w kierunku widza na brązowym podłożu. Wyżej tło przybiera kolor różowy, zaś w górnej części obrazu niebieski z grawerowanymi promieniami podkreślonymi metalową folią w złotym kolorze. Nad nimi widnieje Duch Święty w postaci niekształtnej białej gołębicy. Paleta malarza jest u dość bogata, barwy bardziej nasycone, niż w poprzednim wypadku.
Nadzór nad pracą Ingi Widlińskiej (Stompór) sprawowała adj. Marta Lempart-Geratowska na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki. Podsumowaniem kolejnych działań była praca magisterska obroniona w maju 2009 roku i dokumentująca współpracę Działu Sztuki MEK z krakowską ASP.
Opisywany obiekt jest jednym z trzech obrazów kultowych z okolic Sambora. Został podarowany MEK w 1937 roku przez Stanisława Pochwalskiego (1896-1959) malarza i konserwatora, absolwenta Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. Uprawiał malarstwo pejzażowe, rzadziej portretowe, malował martwe natury. Niewiele jego prac zachowało się do współczesności.
Z biegiem czasu jego twórczość malarską zastępowała praca konserwatorska. U ojca – Władysława poznawał tajniki konserwacji dzieł sztuki, a w 1924 roku przejął z bratem jego pracownię. Przeprowadził między innymi prace przy słynnym krucyfiksie Królowej Jadwigi na Wawelu.
W MEK, w zbiorach Działu Sztuki znajduje się podarowany przezeń obraz, także namalowany na starszej ikonie. To święta Maria Magdalena, spod której jest widoczna postać w mitrze, zapewne św. Mikołaj (nr inw. 7144/MEK). W przeszłości obiekt ten stanowił dwustronny obraz na desce, na awersie którego znajdowało się przedstawienie św. Józefa z Dzieciątkiem, a na rewersie – św. Maria Magdalena. Po namalowaniu drugiej chronologicznie warstwy malarskiej obraz rozdzielono piłą ręczną, tworząc dwie oddzielne prace. Być może tego rozdzielenia dokonał sam Pochwalski.
Opracowała Grażyna Mosio.
Bibliografia:
Mps. Nr 686, Archiwum ASP, WKiRDS, Inga Widlińska (Stompór), Rozwarstwianie i osadzanie na nowym podłożu XIX-wiecznego olejnego malowidła „Święty Józef z Dzieciątkiem” o zróżnicowanym typie spękań warstwy malarskiej. Konserwacja odsłoniętego XVIII-wiecznego malowidła olejnego „Michał Archanioł”, wykonanego na podłożu drewnianym, Kraków 2009, tamże bibliografia, uwagi na temat ikonografii i pochodzenia.
Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa, Księga imion i świętych, Kraków 1975, s. 322-323, 416-417.
