Czy hip-hop pochodzi z Bliskiego Wschodu? Co łączy Rambo z Mozartem? Czy można grać rock na instrumencie jednostrunowym?
Gusle (гусле) – znane w języku polskim jako gęśle – należą do bałkańskich instrumentów muzycznych z grupy chordofonów. Przyjmuje się, że mogły dotrzeć na Bałkany z Bliskiego Wschodu ok. IX wieku.
Widoczny na zdjęciu instrument jest wykonany z jednego kawałka drewna. Składa się z kutla (pudła rezonansowego) o wrzecionowatym kształcie oraz z glave (główki), zdobionej ornamentem geometrycznym. Smyczek jest wykonany z łukowato wygiętego patyka. Gusle mają tylko jedną strunę, która jest zrobiona z pęku włosia końskiego.
Największą uwagę przyciąga jednak wykończenie gryfu – wyrzeźbiona głowa zająca z przenikliwymi oczami z zielonych koralików. Najbardziej popularnym motywem zdobienia gusli były zwierzęta: najczęściej konie, jastrzębie i orły. W późniejszych czasach zaczęto rzeźbić również wizerunki bohaterów narodowych.
Można więc postawić tezę, że bardziej niż muzycznym, gusle są instrumentem politycznym. Przez wieki pełniły funkcję akompaniamentu dla melorecytacji o dawnych wojnach, sukcesach i bohaterach, co pozwalało podtrzymywać kulturową tożsamość pod niewolą osmańską.
W muzyce popularnej krajów bałkańskich gusle pełnią funkcję symboliczną: bywają politycznym komentarzem, prowokacją, znakiem protestu, a także – i może przede wszystkim – są elementem identyfikacji narodowościowej. Pojawiające się w tytułach albumów, w tekstach piosenek, a czasem nawet na scenie, gusle kierują nasz słuch w stronę losów krajów byłej Jugosławii.
W 1989 roku, grający alternatywnego rocka, słoweński Laibach przy akompaniamencie gusli parodiował Slobodana Miloševicia, a Rambo Amadeus na albumie Hocémo gusle! wyśmiewał transformację w czarnogórskiej polityce.
Dzisiaj muzycy z bośniackiego zespołu Dubioza Kolektiva czerpią inspiracje z dawnych politycznych melorecytacji i komentują problemy współczesnego świata: rosnące poparcie dla skrajnej prawicy czy kryzys uchodźczy. W ostrych komentarzach wtórują im sarajewscy raperzy.
Gusle widoczne na zdjęciu pochodzą z przekazu z Muzeum Narodowego w Krakowie z 1963 roku. W zbiorach MEK znajdują się jeszcze 3 podobne instrumenty z terenów obecnej Bośni i Hercegowiny o numerach: 9790/mek, 28401/mek oraz 208403/mek.
Opracowała Agnieszka Marczak.
Bibliografia:
Sachs Curt, Historia instrumentów muzycznych, przeł. S. Olędzki, Warszawa 1989.
Talam Jasmina, Folk Musical Instruments in Bosnia and Hercegovina, Cambridge 2013.
Polecam również:
Wywiad z bośniacką grupą Dubioza Kolektiv o muzyce i zaangażowaniu politycznym: http://www.huffingtonpost.com/morena-duwe/interview-with-balkan-ban_b_9239178.html [dostęp: 2.10.2017]
Artykuł o koncercie słoweńskiego zespołu Laibach w Korei Północnej w 2015 roku: http://www.liberationday.film/laibach-playing-north-korea/ [dostęp: 2.10.2017]
Dubioza Kolektiv, Brijuni z albumu Absurdistan, Sarajewo 2012. https://soundcloud.com/search/sounds?q=brijuni
Rambo Amadeus, Hocémo gusle!, Belgrad 1989. https://www.youtube.com/watch?v=nTZKM-Xi0r0
